Litvanca

Görünüm kenar çubuğuna taşı gizle
Litvanca
Litvanca: lietuvių kalba
Ana dili olanlarLitvanya
BölgeBaltık bölgesi
EtnisiteLitvanlar
Konuşan sayısı3,0-3,1 milyon  (2016)
Dil ailesiHint-Avrupa
  • Baltık-Slav
DiyalektlerSamogitçe, Aukštaitian
Yazı sistemiLatin (Litvan alfabesi)
Litvanca Braille
Resmî durumu
Resmî dilLitvanya Litvanya
Avrupa Birliği Avrupa Birliği
Tanınmış azınlık diliPolonya Polonya
Dil kodları
ISO 639-1lt
ISO 639-2lit
ISO 639-3Çeşitli:
lit – Modern Litvanca
olt – Eski Litvanca

Litvanca (Litvanca: lietuvių kalba), Litvanya'nın resmî dili. 1918'de Litvanya'nın resmî dili olarak kabul edilen Litvanca, Hint-Avrupa dillerine özgü ortak biçimlerden hareketle direkt olarak açıklanabilecek tek yaşayan dildir. Günümüzde yaklaşık 4 milyon kişi Litvancayı anadili olarak konuşmaktadır.

Tarihi

İlk Litvanca kitap, Martynas Mažvydas tarafından 1547 yılında yazılmıştır

Edebî Litvanca, 16. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Bu dille yazılmış ilk metinler, 1525'ten kalma Rabbin Duası adlı amentü ile Ave Maria'nın Litvanca çevirileridir. Yalnızca dinsel metinlerde kullanılan Edebî Litvanca, pek çok özelliğiyle Litvancadan ayrılır. Örneğin sözcük sonlarına getirilen ekler modern edebî Litvancadakilerden daha uzundur. Sözcük dağarcığı diğer Slav dillerinden daha fazla etkilenmiştir. İki fazla duruma yer verir ve vurgulaması çağdaş dilden daha farklıdır. Tüm bu özelliklerin birçoğu 1650'li yıllara dek sürmüştür.

1800'lü yıllarda Litvancanın üç lehçesi kullanımdaydı. Baltık Denizi kıyısında Aşağı Litvanca lehçesi, şiir dilinde Yüksek Doğu Litvanca lehçesi, Doğu Prusya sınırındaki bölgede ise Yüksek Batı Litvanca lehçesini kullanılıyordu. 32 harflik bir Latin alfabesiyle yazılan çağdaş edebî dil, Jonas Jablonskis'in geliştirmiş olduğu Yüksek Batı Litvanca lehçesine dayanır.

Tüm Baltık dillerinde olduğu gibi Litvancada kaynağını aldığı ilk Hint-Avrupa dilindeki çoğu özelliği koruyup barındırmaya devam etmiştir. Bu özellikler arasında isim ve fiillerde ikil sayı belirten biçimler ve Eski Litvanca'da çoğul kalma hâlinde kullanılan -su eki sayılabilir.

Ayrıca bakınız Litvanca dil bilgisi

Coğrafî dağılım

Litvanca, başta Litvanya olmak üzere Belarus, Letonya, Polonya ve Rusya'da yaşayan çok sayıda etnik grup tarafından da konuşulur. Ayrıca Arjantin, Avustralya, Brezilya, Kanada, Estonya, İzlanda, İrlanda, İsveç, İngiltere, Norveç, Finlandiya, Uruguay ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan göçmen insanlar tarafından da anadil olarak konuşulur. 3 milyonu Litvanya'da olmak üzere toplam 4 milyon kişinin anadilidir.

Sınıflandırma

Litvanca, Letonca ile birlikte yaşayan iki Baltık Dili'nden biridir. Eski Prusya dili 19. yüzyılda öldüğünde Letonca ile birlikte yaşayan tek Baltık dili olarak kaldı. Hint-Avrupa Dil Ailesi'nin Baltık Dil grubuna girer. Baltık dillerinin doğu ağzıdır.

Resmî durumu

Litvanca, Litvanya'nın resmî dilidir, aynı zamanda Avrupa Birliği'nin resmî dillerinden biridir.

Şiveleri

Litvancanın iki lehçesi (tarmės) vardır: Aukštaičių (Yukarı Litvanya'da konuşulur) ve Samogitçe (Žemaičių ya da Žemaitiu) (Aşağı Litvanya'da konuşulur). Standart Litvanca ile Žemaičių lehçesi arasında büyük farklılıklar mevcuttur. Litvancanın lehçeleri, Litvanya'nın etnografik bölgelerinin dağılımıyla derinden ilgilidir.

Her iki lehçenin de üç şivesi vardır. Žemaičių'nun şiveleri Batı, Kuzey ve Güney, Aukštaičių'nun şiveleri Batı (Suvalkiečiai), Güney (Dzūkai) ve Doğu şiveleridir.

Standart Litvanca, Batı Aukštaičių şivesi temeline dayanır.

Alfabe (Abėcėlė)

Büyük harfler
A Ą B C Č D E Ę Ė F G H I Į Y J K L M N O P R S Š T U Ų Ū V Z Ž
Küçük harfler
a ą b c č d e ę ė f g h i į y j k l m n o p r s š t u ų ū v z ž

Harfler

Sesli harfler

Litvancada 12 sesli harf vardır. Standart Latin harflerinin diyakritik işaretler almasıyla harf çeşidi genişletilmiştir.

Büyük harf A Ą E Ę Ė I Į Y O U Ų Ū
Küçük harf a ą e ę ė i į y o u ų ū
IPA


Sessiz harfler

Litvancada 20 sessiz harf vardır.

Büyük harf B C Č D F G H J K L M N P R S Š T V Z Ž
Küçük harf b c č d f g h j k l m n p r s š t v z ž
IPA

Gramer

Ana madde: Litvanca dil bilgisi.

Litvanca dil bilgisi, Litvancayı konuşabilmeyi sağlayan kurallar bütünüdür. Litvanca dil bilgisi aşırı derecede karmaşık ve eskidir. Sözcükler kullanımda çok fazla farklı biçimlere bürünürler ve çoğu zaman bu farklılık çok büyük olur.

Litvanca'da 11 çeşit sözcük vardır:

  1. İsim (Daiktavardis)
  2. Sıfat (Būdvardis)
  3. Eylem (Veiksmažodis)
  4. Sayısal (Skaitvardis)
  5. Zamir (Įvardis)
  6. Zarf (Prieveiksmis)
  7. Nesne (Dalelytė)
  8. Edat (Prielinksnis)
  9. Birleşme (Jungtukas)
  10. Ünlem (Jaustukas)
  11. Yansıma sözcükler (Ištiktukas)

İsimler

Litvanca grameri özel ve cins isimler arasında bazı değişiklikler yapmayı öngörür. Sadece özel isimler aktifleştirilmiştir. Bazı isimlerse, örneğin Güneş ve Ay hem özel hem de cins isim olabilirler.

Litvanca'da sözcükler eril ve dişil olarak iki cinsiyettedirler. Genel bir kural, eril sözcüklerin yalın durumda -s ile, dişil sözcüklerinse -(i)a veya -ė ile bitmesidir. Cinsiyet konusunda kesin kurallar yoktur. Örneğin upė (nehir) dişildir ama upelis (dere) erildir. Almancadaki gibi nötr cinsiyet de yoktur. Ama birkaç sözcük eşit olarak iki cinsiyetli olabilirler. Bunlar genellikle insanları tarif eden, yan anlamlı ve -a ile biten sözcüklerdir. Örneğin; vėpla - sahte (insan), elgeta - dilenen, naktibalda - uyumayan (insan), mėmė - aptalca bakan (insan).

Sayı

Çoğu sözcük tekil veya çoğul türdedir. Aynı zamanda Litvancada çift sözcükler de vardır fakat bunlar sadece bazı Litvanca şivelerinde kullanılır.

Bazı sözcükler sadece tekil, (örneğin; pienas - süt, auksas - altın, gripas - grip, laimė - mutluluk.) bazıları ise sadece çoğuldur. (örneğin; lubos - tavan, miltai - un, kelnės - pantolon.) Böyle sözcüklerin çoğu soyut (dokunulamaz sözcükler, yani, şans, aşk gibi ya da ev, masa gibi bazı istisnai sözcükler), bir eşyayı tarif eden sözcükler ya da hastalıklardır. Buna rağmen, örneğin şiir dilinde, tekil sözcüklerin çoğul biçimlerde kullanıldığı da görülür.

Yaygın Fiiller (Veiksmažodis)

Bitirmek : Baigti

Oy vermek : Balsuoti

Koşmak : Bėgti

İletişim kurmak, aramak : Bendrauti

Korkmak : Bijoti

Kötüleşmek : Blogėti

Öpmek : Bučiuoti

Olmak : Būti

Şüphe etmek : Abejoti

Üzgün olmak, üzülmek : Apgailestauti

Aldatmak, kandırmak : Apgauti

Yaklaşmak : Artėti

Hatırlamak : Atsiminti

Temsil etmek : Atstovauti

Yetiştirmek, eğitmek : Auklėti

Gitmek, ders görmek : Eiti

Endişeli, kızgın olmak : Jaudintis

Sürmek (araba), Binmek (at) : Joti

Gülmek : Juoktis

Şarkı söylemek : Dainuoti

Çalışmak : Darbuotis

Yapmak : Daryti

Boyamak : Dažyti

Tehdit etmek, korkutmak : Gąsdinti

İçmek : Gerti

Düşmek, çökmek : Griūti

İkna Etmek : Įtikinti

Aramak, bulmaya çalışmak : Ieškoti

Dinlenmek : Ilsėtis

(Hayvanlar için) Yemek : Ėsti

Katılmak : Dalyvauti

Emmek, çiğnemek : Čiulpti

Ötmek, cıvıldamak : Čiulbėti

Denemek : Pabandyti

Devam etmek : Tęsti

Yemek : Valgyti

İçmek : Gerti

Uyumak : Miegoti, Užmigti

İzlemek : Sekti, Stebėti, Žiūrėti, Budėti, Tykoti, Laukti

Yıkamak : Nusiprausti

Yürümek : Eiti pasivaikščioti (Yürüyüşe çıkmak)

Pişirmek : Virti, Kepti

Görmek : Matyti, Žiūrėti, Stebėti

Dinlemek : Klausyti

Temel söz kalıpları

20 ciltlik bir Litvanca sözlük seti

Sveikas! : Selam! (m)

Sveika! : Selam! (f)

Sveiki! : Selam (m, çoğul)

Sveikos! : Selam! (f, çoğul)

Labas! : Merhaba!

Labas rytas! Labą rytą! : Günaydın!

Labas vakaras! Labą vakarą! : İyi Akşamlar!

Laba diena! Labą dieną! : İyi Öğlenler!

Malonu jus matyti. : Seni görmek güzel.

Sveiki atvykę! : Hoş geldin(iz)!

Kaip kelionė? Kaip sekėsi kelionėje? : Yolculuğunuz/seyahatiniz nasıl geçti?

Kaip sekasi? : Nasıl gidiyor?

Kaip jaučiatės? : Nasılsın?

Ačiū, gerai. : Teşekkürler, iyiyim.

Prašau, Prašom, Nėra už ką. : Bir şey değil

O jums (kaip)? (answering to 'Kaip sekasi?') : Ya sen?

O jūs (kaip)? (answering to 'Kaip jaučiatės?') : Ya sen?

Puikiai. : Çok iyi.

Kaip gyvuojate? : How are you getting on?

Kaip gyvuoja/gyvena jūsų .. : ...'n(ız) nasıl?

... šeima? : ... ailen?

... žmona? : ... karın?

... vyras? : ... kocan?

Ačiū, jis/ji gerai gyvuoja/gyvena. : Teşekkürler, iyi.

Viso! Ate! Iki (pasimatymo)! : Sonra görüşürüz!

Viso gero! Viso labo! : Hoşça kal!

Iki malonaus susitikimo! : Görüşmek üzere!

Iki ryt(ojaus)! : Yarına dek!

Labos nakties! Labąnakt! : İyi geceler!

Perduokite saviškiams linkėjimų. : Ailene en iyi dileklerimi ilet.

Laimingo kelio! : İyi yolculuklar!

Laimingai! : Görüşürüz, Elveda

Atleisk, Atsiprašau, Dovanok : Özür Dilerim, Üzgünüm

Prašau, Prašom, Prašyčiau : Lütfen

Söz dağarcığı

Meslekler (Profesijos)

Studentas Öğrenci
Žudikė Avcı
Sekretorė Sekreter
Padavėjas Garson
Inžinierius, Mechanikas, Mašinistas Mühendis
Aktorius Aktör
Artistė, Aktorė Aktris
Daktarė Doktor
Žurnalistė Gazeteci
Dainininkė Şarkıcı
Mokytojas Öğretmen
Dailininkė Ressam
Sportininkas Sporcu
Lakūnas Pilot
Auklė, Slaugytoja Hemşire
Advokatas, Teisininkas Avukat
Valdininkas, Klerkas Memur
Mokslininkas Bilim insanı
Policininkas Erkek polis
Policininkė Bayan polis
Namų šeimininkė, Neseseras Ev hanımı

Eşyalar (Kambarys)

Vaza Vazo
Kilimas Halı, kilim
Radijas Radyo
Televizorius Televizyon
Kompiuteris Bilgisayar
Žurnalas Gazete
Pagalvėlė Yastık, minder
Sofa Kanepe

Diğer sözcükler (Kita)

Kedi : Katė

Ev : Namas

Fiyat : Kaina

Meşe Ağacı : Ąžuolas

Kaz : Žąsis

Adam : Vyras

Kadın : Moteris

Erkek Çocuğu : Berniukas

Kız Çocuğu : Mergaitė

Ama : Bet

Şeker : Cukrus

Burada : Čia

Gelenek : Tradicija

Kullanıcı : Naudotojas

Kapı : Durys

İki kapı : Dvejos Durys

Şimdi : Dabar

Çünkü : Nes

Buz : Ledas

Göl : Ežeras

Kayıp : Pasimetęs

Güneş : Saulę, Saulė

Oyuncak Bebek : Lėlė

Olgu : Faktas

Fotoğrafçılık : Nuotrauka

Uyku : Miegas

Bolluk, refah : Gerovė

Hobi : Pomėgis

Kader : Likimas

Örümcek : Voras

Peynir : Sūris

Bayrak : Vėliava

Yeşil : Žalias

Sıcak : Karštas

Soğuk : Šaltas

Bu : Šitas

Böcek : Vabzdys

Noel : Kalėdos (Genellikle "yılbaşı"), Noelas

Noel ağacı : Kalėdinė eglutė

Noel çorabı : Kalėdų savaitė

Noel hediyesi : Kalėdinės dovanos

Sayılar (Skaičius, Kiekis)

0 : Nulis

1 : Vienas

2 : Du

3 : Trys

4 : Keturi

5 : Penki

6 : Šeši

7 : Septyni

8 : Aštuoni

9 : Devyni

10 : Dešimt

11 : Vienuolika

12 : Dvylika

13 : Trylika

14 : Keturiolika

15 : Penkiolika

16 : Šešiolika

17 : Septyniolika

18 : Aštuoniolika

19 : Devyniolika

20 : Dvidešimt

21 : Dvidešimt vienas (dvidešimt vieneri)

30 : Trisdešimt

40 : Keturiasdešimt

50 : Penkiasdešimt

60 : Šešiasdešimt

70 : Septyniasdešimt

80 : Aštuoniasdešimt

90 : Devyniasdešimt

100 : šimtas

200 : Du šimtai

1000 : Tūkstantis

2006 : Du Tūkstančiai Šeši.

10000 : Dešimt tūkstančių

100000 : Šimtas tūkstančių

1000000 : Milijonas

Günler (Diena)

Pirmadienis Pazartesi
Antradienis Salı
Trečiadienis Çarşamba
Ketvirtadienis Perşembe
Penktadienis Cuma
Šeštadienis Cumartesi
Sekmadienis Pazar

Kişi zamirleri (Priklausomas įvardis)

Ben : Aš

Sen : Tu

O (Eril) : Jis

O (Dişil) : Ji

Biz : Mes

Siz : Jūs.

Onlar (Eril) : Jie

Onlar (Dişil) : Jos

Hava durumu (Oras, Oro stovis)

Audra : rüzgâr

Dangus : Gökyüzü

Debesis : Bulut

Debesuota : Bulutlu

Drėgmė : Nem, rutubet

Drėgnas : Nemli

Dulksna : Çisenti

Griaustinis : Gök gürültüsü

Karštas : Sıcak

Karštis : Isı

Ledas : Buz

Lietus : Yağmur

Oras : Hava

Orų prognozė, orai : Hava tahmini

Perkūnija : Gök gürültülü sağanak

Rūkas : Sis

Saulė : Güneş

Sniegas : Kar

Šaltis : Kırağı

Šiluma : Warmth

Šlapdriba : Sleet

Temperatūra : Sıcaklık

Vėjas : Rüzgâr

Žaibas : Şimşek

Zaman (Laikas)

Valanda : Bir saat

Minutė : Bir dakika

Sekundė : Bir saniye

Diena : Gün

Šiandien : Bugün

Vakar : Dün

Ryt(oj) : Yarın

Užvakar : Önceki gün (Dünden önceki gün)

Poryt : Öbür gün (Yarından sonraki gün)

Šį vakarą : Bu gece

Savaitė : Hafta

Šią savaitę : Bu hafta

Mėnuo : Ay (30 günlük süre)

Aylar (Mėnuo)

Ocak : Sausis

Şubat : Vasaris

Mart : Kovas

Nisan :Balandis

Mayıs : Gegužė

Haziran : Birželis

Temmuz : Liepa

Ağustos : Rugpjūtis

Eylül : Rugsėjis

Ekim : Spalis

Kasım : Lapkritis

Aralık : Gruodis

Mevsimler (Metų laikai)

Mevsim: Metų laikas

İlkbahar :Pavasaris

Yaz : Vasara

Sonbahar : Ruduo

Kış : Žiema

Okul (Mokykla)

İlköğretim okulu : Pradinė mokykla

Lise : Vidurinė mokykla

Yüksek okul : Aukštoji mokykla

Okul çocuğu (erkek) : Mokinys

Okul çocuğu (kız) : Mokinė

Kara tahta : Klasės lenta

Sınıf : Klasė

Ders : Pamoka

Matematik : Matematika

Uygulamalı matematik : Taikomoji matematika

Fizik : Fizika

Kimya : Chemija

Biyoloji : Biologija

Edebiyat : Literatūra

Sanat : Dailė, Menas

Bilgi teknolojisi : Pranešimas technologija, Informacija technologija

Müzik : Muzika

Tarih : Istorija

Coğrafya : Geografija

Geometri : Geometrija

Drama : Drama

Beden eğitimi : Fiziškas švietimas

Tebeşir : Kreida

Ülke (Šalis)

Lietuva Litvanya
Vokietija Almanya
Anglija İngiltere
Turkija Türkiye
Ispanija İspanya
Italija İtalya
Latvija Letonya
Portugalija Portekiz
Saudo Arabija Suudi Arabistan
Kinija Çin
Japonija Japonya
Prancūzija Fransa
Islandija İzlanda
Graikija Yunanistan
Bulgarija Bulgaristan
Indija Hindistan
Rusija Rusya
Švedija İsveç

Dil (Kalba)

Lietuvių kalba Litvanca
Vokiečių kalba Almanca
Anglų kalba İngilizce
Turkų kalba Türkçe
Ispanų kalba İspanyolca
Italų kalba İtalyanca
Latvių kalba Letonca
Portugalų kalba Portekizce
Arabų kalba Arapça
Kinų kalba Çince
Japonų kalba Japonca
Prancūzų kalba Fransızca
Islandų kalba İzlandaca
Graikų kalba Yunanca
Bulgarų kalba Bulgarca
Hindi Hintçe
Rusų kalba Rusça
Švedų kalba İsveççe

Kaynakça

  1. ^ a b Anderson, Stephen R. (2012). Languages : a very short introduction (1. bas.). Oxford, B.K.: Oxford University Press. ISBN 978-0199590599