Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Buğday" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Mart 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Triticum aestivum | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Türler | |||||||||||||||
Metne bakınız. |
Triticum aestivum (buğday), Triticum cinsine bağlı bütün dünyada ıslahı yapılmış tek yıllık otsu bitki türüdür. Değişik araştırmacıların yaptıkları araştırmaların ışığında buğdayın gen merkezi olarak Güney Türkmenistan, Anadolu, Batı İran ve Kafkasya kabul edilir.
Karasal iklimi tercih eder. Buğday; un, yem üretilmesinde kullanılan temel bir besin maddesidir. Kabuğu ayrılabileceği gibi kabuğu ile de öğütülebilir. Buğday aynı zamanda çiftlik hayvanları için bir yem maddesi olarak da yetiştirilmekdedir. Hasattan sonra atık ürün olarak saman balyası çıkar. Enerji miktarı 1.18'dir.
Sınıflandırmada ilk ele alınan bitki buğdaydır. Sınıflandırmada önce başak özellikleri dikkate alınmıştır. Kılçıklılık, kılçıksızlık, kavuz rengi, dane rengi ele alınan ilk kriterler olmuştur. Daha sonraları başak sıklığı buğdayların sınıflandırılmasında rol oynamıştır. Rusya taksonomistleri buğdayları sınıflandırmak için ekotipler ve biyotipler üzerinde durmuşlardır. Ekotip ve biyotiplerin sınıflandırılması morfolojik karakterlere göre olmuştur. Stoloji alanındaki ilerlemeler sonucu, buğdayların sınıflandırılması kromozom sayılarına göre yapılmaya başlamıştır. Kromozom sayıları sonucu buğdayların genom sayıları ve genom formülleri üzerinde durulmuştur. Kromozom sayıları ve genom formüllerine göre yapılan sınıflandırmalarda buğdaylar üç gruba ayrılır:
Her grubun da yabani formları, kavuzlu ve çıplak kültür formları vardır.
Tür ve alttür üzerindeki çalışmalar sonucunda tetraploid ve hekzaploid gruptaki bütün buğdaylar tek tür altında toplanmıştır. Daha önce tür kabul edilen buğdaylar ise çeşit grupları haline sokulmuştur. Son olarak kromozom sayılarına göre buğdaylar, diploid ve alloploid olarak iki grupta toplanmıştır. Diploid buğdayların en önemlisi Triticum monococcum’dur. Alloploid buğdaylardan 2n= kromozomlu Triticum aestivum en önemli türleridir.
Triticum aestivum türünde 2 tanımlı alt tür ve birçok varyete bulunur:
Sıra | Ülke | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 |
---|---|---|---|---|---|
1 | Çin | 115 | 117 | 126 | 122 |
2 | Hindistan | 80 | 86 | 95 | 94 |
3 | ABD | 60 | 54 | 62 | 58 |
4 | Rusya | 41 | 56 | 38 | 52 |
5 | Fransa | 40 | 38 | 40 | 39 |
6 | Kanada | 23 | 25 | 27 | 38 |
7 | Almanya | 24 | 22 | 22 | 25 |
8 | Pakistan | 23 | 25 | 24 | 24 |
9 | Avustralya | 22 | 27 | 30 | 23 |
11 | Ukrayna | 16 | 22 | 16 | 23 |
10 | Türkiye | 19 | 21 | 20 | 22 |
12 | İran | 13 | 13 | 14 | 14 |
13 | Kazakistan | 9 | 22 | 13 | 14 |
14 | Birleşik Krallık | 14 | 15 | 13 | 12 |
15 | Polonya | 9 | 9 | 9 | 9 |
— | Dünya | 651 | 704 | 675 | 713 |
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü |
Sıra | Ülke | Milyon ton | |||
---|---|---|---|---|---|
1 | Çin | 134.2 | |||
2 | Hindistan | 107.6 | |||
3 | Rusya | 85.9 | |||
4 | ABD | 49.7 | |||
5 | Kanada | 35.2 | |||
6 | Fransa | 30.1 | |||
7 | Pakistan | 25.2 | |||
8 | Ukrayna | 24.9 | |||
9 | Almanya | 22.2 | |||
10 | Türkiye | 20.5 | |||
Dünya | 761 | ||||
Kaynak: BM Gıda ve Tarım Örgütü |
Wikimedia Commons'ta Buğday ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Buğday | ||
---|---|---|
Buğdayın taksonomisi | ||
Agronomi | ||
Tahıl ticareti | ||
Bitki parçaları ve kullanımları | ||
Temel hazırlık | ||
Bileşen | ||
İlişkili insan hastalıkları | ||
Ilgili |
Biyoenerji | ||
---|---|---|
Biyoyakıtlar | ||
Gıda stoklarından elde edilen enerji | ||
Gıda dışı enerji bitkileri | ||
Teknoloji | ||
Kavramlar |