İzmir'de toplu taşıma

Günümüz dünyasında, İzmir'de toplu taşıma geniş bir yelpazedeki insanlar için büyük önem taşıyan ve ilgi duyulan bir konu haline geldi. İster güncel bilgi arayan profesyoneller, ister bilgilerini genişletmek isteyen öğrenciler, ister yalnızca bu konu hakkında daha fazla bilgi edinmek isteyen kişiler olsun, İzmir'de toplu taşıma giderek daha fazla çeşitlilik gösteren bir hedef kitlenin dikkatini çekmeye devam ediyor. Bu makalede, İzmir'de toplu taşıma ile ilgili en alakalı ve güncel yönleri kapsamlı bir şekilde inceleyeceğiz ve her türden izleyicinin ilgisini çekmeye devam eden bu konu hakkında eksiksiz ve güncel bir bakış açısı sunacağız.

İzmir Raylı Sistem Ağ Haritası

İzmir'de toplu taşımacılık, 1880'lerde başladı. O dönem yalnızca atlı tramvaylar ve vapurlar kullanılmaktaydı. Atlı tramvayların yerini 1928'de elektrikli tramvaylar aldı. Otobüsler ise 1932'de işlemeye başladı. 1954'te tramvaylar kaldırılırken aynı yıl hizmete alınan troleybüsler 1992'ye kadar çalıştı. 21. yüzyıla gelindiğinde de metro ve banliyö trenleri kullanıma girdi. 2017'de ise tramvaylar yeniden hizmete alındı.

Raylı sistemler

Metro

Ana madde: İzmir Metrosu
Metronun Çankaya istasyonu.
Alsancak Garı'nda bir İZBAN treni.
T1 (Alaybey - kâtip Çelebi Üniversitesi) Tramvay Hattı'nın bir treni.

İzmir Metrosu'nun temeli Aralık 1994'te atıldı.[1] Ağustos 1996'da ilk tren setleri teslim edildi.[1] Nisan 2000'de tamamlanan ilk aşama, 22 Mayıs 2000'de hizmete girdi.[1][2] Metronun ilk aşamasında on istasyon bulunmaktaydı.[1] 2012 ve 2014'teki genişletmelerle bu sayı on yediye çıktı. Fahrettin Altay-100. Yıl Cumhuriyet Şehitlik arasındaki bölüm 24 Şubat 2024'te, son durak olan Kaymakamlık durağı ise 15 Mart 2024 tarihinde açıldı. Böylece toplam hat uzunluğu 27 kilometre oldu.[3] Gelecekte yapılacak genişletmelerle mevcut tek hattın Bornova'nın merkezine ve batıda Güzelbahçe'ye uzatılması, Buca, Menderes, Kemalpaşa ve Menemen'e ise dört yeni hat inşa edilmesi planlanmaktadır.[4]

Seferler yoğun saatlerde üç dakikada bir düzenlenirken en uzun sefer aralığı yedi buçuk dakikadır.[5] Taşınan yolcu sayısı 2018 yılında 120 milyon seviyesindeydi.[6]

Banliyö

Ana madde: İZBAN

İzmir Büyükşehir Belediyesi ve TCDD'nin ortaklığında kurulan İZBAN, 30 Ağustos 2010'da faaliyete geçti.[7] Son genişletme 8 Nisan 2019'da tamamlandı.[8] Aliağa-Selçuk arasındaki 136 kilometrelik hat üzerinde kırk bir istasyon bulunmaktadır.[9] Bunlardan dördü yer altında, gerisi yer üstündedir.[9] Hattın 2030'a kadar kuzeyde Bergama'ya, güneydoğuda ise Tire, Ödemiş ve Bayındır'a uzatılması planlanmaktadır.[4]

Tramvay

Ana maddeler: İzmir tramvay hatları ve İzmir Tramvayı

İzmir'de ilk tramvay 1 Nisan 1880'de faaliyete geçti.[10][11][12] Alsancak'ta, Karşıyaka'da ve Göztepe-Konak arasında atlı tramvay hatları bulunmaktaydı.[12][13] 18 Ekim 1928'de Göztepe-Konak hattı elektrikli hâle getirildi.[12] 31 Ekim 1928'de ise şehirdeki atlı tramvay seferleri son buldu.[12] İzmir'deki tramvaylar 7 Haziran 1954'te tamamen kaldırıldı.[12]

Nisan 2015'te yapımına başlanan T1 (Alaybey – Ataşehir Kavşağı & Mavişehir – Ataşehir) Tramvay Hattı, 11 Nisan 2017'de hizmete girdi.[14] İnşaatı Temmuz 2015'te başlayan T2 (Fahrettin Altay – Halkapınar) Tramvay Hattı 24 Mart 2018'de açıldı.[15] Şubat 2021'de temeli atılan T3 (Ataşehir Kavşağı – Çiğli) Ring Tramvay Hattı ise 27 Ocak 2024'te hizmet vermeye başladı.[16] Girne'ye 4,4 km uzunluğunda ve on duraklı ve Sarnıç'a metro ile bağlantılı iki yeni hat yapılması planlanmaktadır.[4][17]

Füniküler

İzmir'de iki füniküler hattının yapımı planlanmaktadır. Konak'ta Aziziye ile Yeşildere arasında Beştepeler füniküleri, Konak ve Karabağlar arasında ise Karantina Meydanı-Atatürk Eğitim Araştırma Hastanesi füniküleri yapılacaktır.[18][19]

Lastik tekerlekli araçlar

ESHOT'un işlettiği bir otobüs.
İZULAŞ'ın işlettiği bir otobüs.

Otobüs

İzmir'de ilk otobüsler 1932 yılında hizmete girdi.[12] İzmir Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı olan ESHOT Genel Müdürlüğü, 1943'te kuruldu.[20] Mart 2022 itibarıyla filosunda 1.700'den fazla otobüs bulunmaktadır.[21] Nisan 2023 itibarıyla hizmet verdiği hat sayısı 395'tir.[22] Nisan 2017'de filosuna 20 adet elektrikli otobüs katarak Türkiye'nin ilk elektrikli otobüs filosunu kurdu.[23][24][25] Ulaşım hizmeti veren bir diğer kuruluş da yine belediye bünyesinde bulunan İZULAŞ'tır.[26] Filosunda 306 otobüs bulunmaktadır.[26] Aralık 2019 İtibarıyla taşımacılık kooperatiflerini tek çatı altında toplayan İZTAŞIT projesi devreye girmiş, bünyesindeki araçlarla şu anda Seferihisar, Kiraz, Menemen, Yenifoça, Ödemiş, Bergama, Beydağ ve Bayındır bölgesinde hizmet vermektedir.[27] [28]

Nostaljik tramvay

Ana madde: İzmir nostaljik tramvayı

Kordon'a nostaljik tramvay hattı yapılacağı Temmuz 2020'de duyuruldu.[29] İzmir Limanı ile Cumhuriyet Meydanı arasında inşa edilen 1.660 metre uzunluğundaki nostaljik tramvay hattı 9 Eylül 2020'de hizmete girdi.[30] Üç adet elektrikli ve lastik tekerlekli aracın çalıştığı hatta İzmir Limanı, Alsancak Vapur İskelesi, Gündoğdu Meydanı ve Cumhuriyet Meydanı olmak üzere dört durak bulunmaktaydı.[30] İki yönünde de sürücü kabini bulunan araçlar 28 koltuklu ve tek vagonluydu.[30] Talebin yetersiz olması nedeniyle hat, 28 Mayıs 2024'te işletmeden kaldırıldı.

Troleybüs

Ana madde: İzmir troleybüs hatları

İzmir'in ve Türkiye'nin ilk troleybüs hattı, 28 Temmuz 1954'te Konak-Güzelyalı arasında işlemeye başladı.[31] Şehirde toplam dokuz farklı troleybüs hattı bulunmaktaydı.[32] Günümüzde Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi'nin olduğu yerde troleybüs garajı vardı.[33] İstanbul'da 1961'de hizmete giren troleybüs hatları 1984'te kaldırılınca araçlar İzmir'e satıldı.[34] Temmuz 1992 tarihinde İzmir'deki troleybüslerin de trafikten çekilmesiyle Türkiye'de troleybüs kullanımı sona erdi.[20][35] 27 Aralık 2024'te troleybüs yatırımında kullanılmak üzere uluslararası kredi sözleşmesi ön protokolü imzalandı.[36]

Deniz yolu

Vapur

İZDENİZ'in işlettiği bir yolcu gemisi.

İzmir Körfezi'nde ilk vapur seferleri, İzmir Hamidiye Vapur Şirketi tarafından Şubat 1884'te başlatıldı.[37][38][39] O yıllarda kullanılan iskeleler ahşaptı.[38] 1915 yılına ait verilere göre Konak-Karşıyaka hattından yıllık 1.100.000 kişi yararlanırken Konak-Güzelyalı arasında 900.000 yolcu taşındı.[38] 1908 yılında şirket hisselerini alan Belçikalılar, şirketin adını da değiştirdi.[38] 1925 yılında İzmir Liman ve Körfez işleri adlı kamu ağırlıklı bir şirket, taşımacılık işini devraldı.[38] Daha sonra Türkiye Denizcilik İşletmeleri körfezdeki ulaşımdan sorumlu hâle geldi.[38][40] O dönemde altı hatta günlük altmış sefer düzenlenmekteydi.[40] 2000 yılında ulaşım işini İzmir Büyükşehir Belediyesi devraldı.[40] Günümüzde belediyenin kurduğu İZDENİZ adlı şirket körfezdeki ulaşımı sağlamaktadır.[40] 2000'lerin başında sekiz yolcu gemisi ile hizmet verilirken 2020 yılı itibarıyla dördü Turyol'dan kiralanan toplam yirmi gemiyle on bir hatta iki yüzden fazla sefer düzenlenmektedir.[40] Körfezde dokuz iskele bulunmaktadır.[41] Son olarak Ağustos 2015'te Foça, Temmuz 2016'da Mordoğan, Haziran 2017'de de Urla seferleri başladı.[42][43][44][45] Geçmişte Güzelbahçe ve Karaburun'a konan seferler, yolcu azlığı nedeniyle iptal edildi.[46][47] Mayıs 2018'de Güzelbahçe'ye yeniden vapur seferleri başlatıldı.[48] 2019 yılında 18.018.826 yolcu taşındı.[46]

Arabalı vapur

Arabalı vapur seferleri Bostanlı-Üçkuyular arasında 20 dakikada bir gerçekleştirilmektedir.[49][50][51] İZDENİZ, dört arabalı vapur ile hizmet vermektedir.[40] Vapurlar 78,9 metre uzunluğunda olup 71 araç ve 450 yolcu kapasitelidir.[52] Günde yaklaşık 2.500 araç taşınmaktadır.[40] 2019 yılında 1.020.522 araç taşındı.[46]

Kaynakça

  1. ^ a b c d "Birinci Aşama İnşaatı" (PDF). ibb.gov.tr. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2015. 
  2. ^ "İzmir Metro A.Ş. Tanıtım Kitabı" (PDF). izmirmetro.com.tr. 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ekim 2015. 
  3. ^ "İzmir Metrosu'nda nihayet mutlu son". Milliyet. 27 Temmuz 2014. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2015. 
  4. ^ a b c "İşte İzmir'in yol haritası". izmir.bel.tr. 9 Ocak 2018. 21 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2018. 
  5. ^ "Sefer Planı". izmirmetro.com.tr. 28 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2015. 
  6. ^ "Toplu ulaşımda 'rekorlar yılı'". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 17 Ocak 2019. 17 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2019. 
  7. ^ "Hakkımızda". izban.com.tr. 12 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2015. 
  8. ^ "Selçuk'un kurtuluş gününde çifte kutlama". Hürriyet. 8 Eylül 2017. 9 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2017. 
  9. ^ a b "İstasyonlar". izban.com.tr. 8 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2015. 
  10. ^ "İzmir'in Tarihi". izmir.bel.tr. 8 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  11. ^ "İzmir Gümrükleri Tarihçesi". ege.gtb.gov.tr. 6 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  12. ^ a b c d e f "İzmir'in ilk tramvay hatları". rayhaber.com. 27 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  13. ^ "İzmir Tramvay Hatları Ön Etütleri" (PDF). izmir.bel.tr. Aralık 2009. 18 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  14. ^ "Karşıyaka'da 'tramvaylı' günler başladı". izmir.bel.tr. 11 Nisan 2017. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  15. ^ "Güle güle kullan İzmir!". izmir.bel.tr. 24 Mart 2018. 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2018. 
  16. ^ "İzmir'in gurur günü". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 26 Ocak 2024. 27 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2024. 
  17. ^ "Soyer'den Gaziemir'e tramvay müjdesi: Metroya bağlayacağız!". Cumhuriyet. 28 Temmuz 2023. 29 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2023. 
  18. ^ "İzmir'de ilk! Füniküler kuruluyor". Manşet Türkiye. 13 Şubat 2021. 24 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2023. 
  19. ^ "Büyükşehir askıya çıkardı... İzmir'e füniküler hattı!". Ege'de Son Söz. 3 Temmuz 2023. 10 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2023. 
  20. ^ a b "Tarihçe". eshot.gov.tr. 13 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2015. 
  21. ^ "Otobüs Filomuz". eshot.gov.tr. 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021. 
  22. ^ "Hareket Saatleri". eshot.gov.tr. 29 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  23. ^ "ESHOT'tan elektrikli otobüs ihalesi". Hürriyet. 14 Ağustos 2015. 23 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2015. 
  24. ^ "İzmir'den bir ilk daha". izmir.bel.tr. 2 Nisan 2017. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  25. ^ "Günün en güzel haberi". izmir.bel.tr. 17 Şubat 2017. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  26. ^ a b "Hakkımızda". izulas.com.tr. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  27. ^ "İZTAŞIT Seferihisar'dan yola çıktı". HaberTürk. 28 Aralık 2019. 7 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2021. 
  28. ^ A.Ş., ÜNİBEL. "Haberler | İZTAŞIT Bayındır'da yola çıktı". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 19 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2025. 
  29. ^ "Kordon'a nostaljik tramvay geliyor". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 24 Temmuz 2020. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  30. ^ a b c "İzmir'in ilk nostaljik tramvayı 9 Eylül'de sefere başlıyor". İzmir Büyükşehir Belediyesi. 7 Eylül 2020. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  31. ^ "Troleybüslere veda". web.deu.edu.tr. 30 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  32. ^ "İzmir Troleybüs Hatları". web.deu.edu.tr. 20 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  33. ^ "2 numaralı Efsane troleybüs yeniden sahada". rayhaber.com. 11 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  34. ^ "Tosun yeniden yollarda". Hürriyet. 25 Nisan 2014. 29 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  35. ^ "Toplu ulaşımda troleybüs sürprizi". Milliyet. 24 Mart 2013. 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  36. ^ "İzmir'den çevre dostu yatırım: Troleybüs geri geliyor". Birgün. 27 Aralık 2024. 29 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2024. 
  37. ^ "Körfez sularında ilk vapurlar". İzmir Kültür ve Turizm Dergisi, 36. Nisan-Mayıs 2016. 14 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2020. 
  38. ^ a b c d e f "İzmir Körfez vapurlarının 120 yılı". Milliyet. 9 Şubat 2004. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  39. ^ "1700'lü yıllarda Alsancak'ta güncel yaşam". Yeni Asır. 15 Nisan 2014. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  40. ^ a b c d e f g "Hakkımızda". izdeniz.com.tr. 30 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  41. ^ "Gemiler ve İskeleler". izdeniz.com.tr. 8 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2016. 
  42. ^ "İzmir'den Foça'ya vapur seferleri başladı". Hürriyet. 1 Ağustos 2015. 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2015. 
  43. ^ "Mordoğan'a vapurla keyifli yolculuk başladı". izmir.bel.tr. 7 Temmuz 2016. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2016. 
  44. ^ "Bayram müjdesi İZDENİZ'den geldi". izmir.bel.tr. 4 Temmuz 2016. 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  45. ^ "Körfez'de 'bayram' havası". izmir.bel.tr. 22 Haziran 2017. 19 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2017. 
  46. ^ a b c "Yıllar ve Yolcu Sayıları". izdeniz.com.tr. 24 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  47. ^ "Güzelbahçe'de vapur sevinci". izmir.bel.tr. 2 Mayıs 2003. 28 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  48. ^ "Güzelbahçe vapuruna kavuşuyor". izmir.bel.tr. 17 Mayıs 2018. 10 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2018. 
  49. ^ "İzmir'de deniz ulaşımında bekleme devri bitti". Cumhuriyet. 1 Eylül 2020. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  50. ^ "İzmir'de arabalı vapur zamlandı". Milliyet. 27 Ağustos 2014. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2015. 
  51. ^ "Yeni arabalı vapurları çok sevdik". izmir.bel.tr. 25 Eylül 2016. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017. 
  52. ^ "Hasan Tahsin İzmir'le buluştu". izmir.bel.tr. 17 Ekim 2015. 20 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2017.