Varşova Paktı

Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardımlaşma Antlaşması Varşova Paktı
Varşova Paktı üyesi ülkeler
Slogan	Союз мира и социализма "Barışın ve sosyalizmin birliği"
Kuruluş	14 Mayıs 1955
Kapanış	1 Temmuz 1991
Tür	Askeri ve siyasi ortaklık
Merkez	Varşova, Polonya (Komuta Kontrol Merkezi) Moskova, SSCB (Askeri Merkez)
Üyeler	8 üye Bulgaristan Çekoslovakya Doğu Almanya (Almanya'nın yeniden birleşmesi'ne dek) Macaristan Polonya (1990'a dek) Romanya Sovyetler Birliği Arnavutluk (1968'e dek) 2 gözlemci Kuzey Kore Moğolistan
Resmî diller	Rusça, Almanca, Lehçe, Macarca, Çekçe, Slovakça, Romence, Bulgarca
Başkomutan	İvan Konev (ilk) Pyotr Lushev (son)
Kurmay Başkanı	Aleksey Antonov (ilk) Vladimir Lobov (son)
Personel	6.435.900 (1987)

Varşova Paktı ya da resmi olarak Dostluk, İşbirliği ve Karşılıklı Yardımlaşma Antlaşması, 14 Mayıs 1955 tarihinde Varşova'da, sekiz sosyalist ülkenin imzası ile kurulan askeri ve siyasal birlik. Antlaşmayı imzalayan ülkeler Arnavutluk, Bulgaristan, Çekoslovakya, Doğu Almanya, Macaristan, Polonya, Romanya ve SSCB'ydi. Anlaşma, daha önceleri SSCB ile Çekoslovakya (1943); Polonya (1945); Bulgaristan, Macaristan ve Romanya (1948) arasında imzalanan ikili anlaşmaları bütünlüyordu. Pakt, Macaristan, Çekoslovakya ve Afganistan'ın işgalleri gibi önemli siyasal olaylarda askeri unsur olarak yer almıştır.

Sosyalist ülkeleri, karşılıklı bağlarını bir pakt içinde güçlendirmeye yönelten başlıca neden; sosyalist ülkelere ve sosyalizmin yayılmasına karşı 1949'da kurulan NATO'nun, askeri etkinliklerini artırması ve silahlanmaya hız vermesiydi. Birliğin kuruluşuna ilişkin ilk adım, 29 Kasım-2 Aralık 1954 tarihleri arasında sekiz sosyalist ülkenin katılımıyla, ortak güvenliğin ve barışın korunması konusunda ve Moskova'da düzenlenen konferansta atıldı. Varşova Paktı, Londra ve Paris Antlaşmaları ile Federal Almanya'nın NATO'ya girmesi ve NATO'ya bağlı olarak Batı Avrupa Birliği'nin kurulmasıyla Avrupa'da doğan ve giderek artan savaş tehlikesine karşı biçimlendi. Pakt kurucularına göre bu gelişmeler, barışsever devletlerin güvenliği bakımından bir tehdit oluşturuyor ve savunma sağlayıcı karşı önlemlerin alınmasını gerektiriyordu.^[1]

• Üyeler, ortak çıkarlarını ilgilendiren tüm sorunlarda birbirlerine danışacaklardır.
• Avrupa'da silahlı bir saldırı durumunda üyeler, tek tek ya da ortak bir biçimde kendilerini savunacaklardır.
• Birleşik Komutanlık kurulacaktır.
• Siyasal Danışma Komitesi kurulacaktır.
• Üyeler, bu anlaşmanın amaçlarıyla herhangi bir uluslararası bağlantıya girmeyecekler ve girişimlerde bulunmayacaklardır.
• Taraflar, birbirleriyle ekonomik ve kültürel ilişkilerini daha ileri boyutlara taşıyacak bir dostluk ruhu içinde davranacaklardır.
• Bu sözleşme, toplumsal ve siyasal sistemleri göz önüne alınmaksızın tüm öteki devletlere açıktır.
• Antlaşma, 20 yıl geçerli olacaktır. Sürenin bitiminden bir yıl önce anlaşmayı sona erdirme isteğinin belirtilmemesi durumunda 10 yıl daha uzayacaktır.
• Varşova Paktı'ın en yüksek siyasal organı Siyasal Danışma Komitesi (CPC)'dir.
• Doğu ile Batı arasında ortak güvenlik sağlayan bir pakt yürürlüğe girince Varşova Paktı'nın kaldırılması göz önüne alınabilir.^[1]

Paktın kuruluşundan hemen sonra, Temmuz 1955'te Moskova'da, ABD'yi de içine alan bir Avrupa güvenliğinin yararına olmak üzere, NATO ve Varşova Paktı'nın dağıtılması önerildi. Varşova Paktı'nın kuruluşunu izleyen süreçte, SSCB ile üye ülkeler arasında zincirleme bir biçimde ikili yardım anlaşmaları imzalandı. SSCB aynı zamanda Polonya, Macaristan, Romanya ve Demokratik Almanya ile 1956 Aralık - 1957 Mayıs döneminde bir dizi kuvvet statüsü anlaşması imzaladı. Aynı tür bir antlaşma, Çekoslovakya'yla 1968'de imzalandı. Anlaşmada uluslararası ilişkilerde tehdit ve kuvvete başvurma kınanarak, üyelerin bunu önlemek konusunda gerekli tüm çabayı gösterecekleri belirtiliyordu.^[1]

Paktın çok uluslu silahlı kuvvetlerinin tek ortak eylemi Ağustos 1968'de Çekoslovakya'nın işgali oldu. Romanya ve Arnavutluk hariç tüm üye ülkeler harekâta katıldı.

Moğolistan, 1963'te, Çin-Sovyet ayrılığı'nda üyelik başvurusu yaptı. Ancak Pakta, Avrupa'da olmadığı için gözlemci olarak katılabildi. 1966'dan itibaren de Sovyet askerleri Moğolistan'da konuşlandırıldı. Arnavutluk ise 1962-1968 döneminde çalışmalarına katılmadığı pakttan 1968'de, Çekoslovakya'nın işgalinden sonra kesin olarak çekildi. Doğu Almanya, Paktın askeri kanadına 1956'da katıldı. Batı Almanya ile birleşmesi sonucu 1990 yılında paktan çekildi ve NATO'ya girmiş oldu.

1991 yılında SSCB'nin dağılması ve üye devletlerde sosyalist rejimden çok partili parlamenter rejimlere geçilmesi, Avrupa'nın iki bloklu yapısını siyasal bakımdan ortadan kaldırdı. Varşova Paktı, 1 Temmuz 1991'de dağıtıldı ve böylece savaş sonrası Avrupa'sının iki kutuplu yapısı askeri bakımdan da tarihe karışmış oldu.

Başlangıçta yılda en az iki kez toplanması öngörülen Siyasal Danışma Komitesi CPC'nin, 1972'den itibaren yılda iki kez toplanmasına karar verildi. Başkanlık ve toplantı yerinin, üye devletlerce sırayla üstlenildiği organ, üye ülkelerin Komünist Parti Birinci Sekreterleri, Devlet Başkanları ve Dışişleri Bakanlarından oluşmaktaydı. Toplantılarda genellikle, Varşova Paktı Ordusu'nun komutanı da bulunurdu. En üst düzey askeri rütbe ise, Birleşik Yüksek Komutanlık (USC) idi. CPC'nin denetiminde olan USC'nin önde gelen görevlileri, başkomutan, kurmay başkanı ve başkomutan yardımcılığı yapan Askeri Konsey üyeleriydi. 1969'dan paktın son bulmasına kadar her yıl toplanmış sürekli bir organ olan Savunma Bakanları Komitesi'nce desteklenmekteydi. Üye devletler arasındaki iş birliğini güçlendirmek amacıyla kurulan Dışişleri Bakanları Komitesi de 1976'dan itibaren benzer bir işlevi yerine getirmiştir. Danışmanlık işlevi görmekte olan Askerî Konsey, savunma bakan yardımcılarından ve üye devletlerin genelkurmay başkanlarından oluşmuştur.^[1]

Varşova Paktı silahlı kuvvetleri, 4,5 milyona yakını Avrupa'da olmak üzere yaklaşık 6,3 milyon muvazzaf personele sahipti. Ek olarak 700.000 kişilik ulusal güvenlik kuvvetleri de bulunmaktaydı. Paktın dünya üzerinde aktif durumda; 244 tümen, 27 bağımsız tugay, 60.000 savaş tankı içeren kara ve 12.000 uçağı içeren hava kuvvetleri vardı. Büyük bölümünü Sovyet donanmasının oluşturduğu Deniz Kuvvetleri, nükleer balistik füze denizaltılarına ek olarak 300 denizaltı gemisinden oluşuyordu. Bunların bir bölümü, denizaltılarından Cruise-seyir füzeleri atabilmekteydi. Su üstü kuvvetlerinde, uçak gemisi ve kruvazörlerden oluşan 40 savaş gemisi, çok sayıda değişik türden gemi ve havadan gemilere güdümlü füze atabilen 500 deniz bombardıman uçağı envanter dahilindeydi.

Paktın kıtalararası balistik füzeleri (ICBM), denizaltı gemilerinden atılan balistik füzeler (SLBM) ve bombardıman uçaklarından oluşan stratejik kuvvetlerinin tümü Sovyetler Birliği tarafından sağlanmıştır. 1989'da Varşova Paktı'nın asker sayısı 6.310.000 dolayındaydı. Fiili asker sayısı 5.390.000 olan NATO silahlı kuvvetleriyle 920.000 kişilik bir fark vardı. SSCB ise tek başına ABD’nin üç katından fazla askere sahipti.^[1]

Varşova Paktı Birleşik Silahlı Kuvvetler Yüksek komutanları

#	İsim	Ülke	Süresi
1	Sovyetler Birliği Mareşali İvan Konev	Sovyetler Birliği	14 Mayıs 1955–1960
2	Sovyetler Birliği Mareşali Andrey Greçko	Sovyetler Birliği	1960–1967
3	Sovyetler Birliği Mareşali İvan Yakubovski	Sovyetler Birliği	1967–30 Kasım 1976
4	Sovyetler Birliği Mareşali Viktor Kulikov	Sovyetler Birliği	1977–1989
5	Kurmay başkan Pyotr Luşev	Sovyetler Birliği	1989–1991

Varşova Paktı Birleşik Silahlı Kuvvetler Kurmay başkanları

#	İsim	Ülke	Süresi
1	Kurmay başkan Aleksey Antonov	Sovyetler Birliği	14 Mayıs 1955–1962
2	Kurmay başkan Pavel Batov	Sovyetler Birliği	1962–1965
3	Kurmay başkan Mihail Kazakov	Sovyetler Birliği	1965–1968
4	Kurmay başkan Sergey Ştemenko	Sovyetler Birliği	1968–1976
5	Kurmay başkan Anatoli Gribkov	Sovyetler Birliği	1976–1989
6	Kurmay başkan Vladimir Lobov	Sovyetler Birliği	1989–1990