Jandarma Genel Komutanlığı

Jandarma Genel Komutanlığı
Etkin14 Haziran 1839) (1839-06-14)
Ülke Türkiye
BağlılıkTürkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı
SınıfıJandarma
TipiGenel kolluk kuvveti
GöreviAdli, askerî ve mülki görevler
  • Emniyet, asayiş ve kamu düzeni
  • Ceza ve tutukevlerinin dış koruması, sevk ve nakil hizmetleri
  • Adli kolluk hizmetleri
Büyüklük194.668 (2022 itibarıyla)
Bütçe₺76.073.628.000 (2023)
ParçasıTürkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı
Türk Silahlı Kuvvetleri (seferberlik ve savaş durumunda; belirlenecek birimler)
KarargâhBeştepe, Ankara
SloganJandarma bir kanun ordusudur.
Etkin. Caydırıcı. Saygın.
RenkleriKırmızı, Mavi         
MarşJandarma Marşı
Yıl dönümleri14 Haziran (Kuruluş yıl dönümü)
Websitejandarma.gov.tr
Komutanlar
KomutanOrgeneral Arif Çetin
Komutan Yardımcıları
Nişanlar
Fors
İkincil logo

Jandarma Genel Komutanlığı, Türkiye'de il ve ilçe belediye sınırları dışında kalan veya polis teşkilatı bulunmayan yerler ile sahil güvenlik bulunmayan kıyı, deniz ve sahillerde görev yapan silahlı genel kolluk kuvvetidir. 1983 tarih ve 2803 sayılı Jandarma Teşkilatı Görev ve Yetkileri Kanunu ile 1934 tarih ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Sâlahiyet Kanunu'nda ve diğer yasalarda kendisine verilen görevleri yerine getiren Jandarma Teşkilatı, İçişleri Bakanlığına bağlı olarak çalışır. Jandarma birlikleri; seferberlik ve savaş hâllerinde, Genelkurmay Başkanlığı ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin emrine geçer.

Tarihçe

Osmanlı Atlı Jandarma Birliği

Osmanlı dönemi

2004 yılına kadar Zaptiye Müşirliğinin kuruluş tarihi olan 16 Şubat 1846'da kurulduğu düşünülen Jandarma Teşkilatı hakkında, 1839 yılına kadar arşiv kayıtlarına rastlandığı için Teşkilatın kuruluş tarihi 1839 olarak kabul edilmeye başlanmıştır. Kuruluş tarihi tam olarak saptanamadığından 1839 tarihi, Asakir-i Zaptiye Nizamnamesi'nin kabul tarihi olan 14 Haziran 1869 ile birleştirilerek 14 Haziran 1839 tarihi elde edilmiş ve bu tarih Teşkilatın kuruluş günü olarak kutlanmaya başlamıştır.

16 Şubat 1846 tarihinde Seraskerliğe bağlı Zaptiye Müşirliği kurularak eyalet ve sancaklardaki Umuru Zaptiye teşkilatları bu kurum bünyesine alınmıştır. Tek makamdan komuta edilen bu yeni askerî zabıta sınıfı, iç güvenlik ve kamu düzenini sağlamakla görevlendirilmiştir. 14 Haziran 1869 tarihindeyse ilk Jandarma tüzüğü olarak bilinen Asakir-i Zaptiye Nizamnamesi kabul edilmiştir. Nizamname'de öngörüldüğü üzere her vilayette alay, tabur, bölük ve takım şeklinde yapılanan ve personeli piyade ve süvarilerden oluşan Zaptiye Alayları kurulmuştur.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Sadrazam Mehmet Sait Paşa, Batı tarzı bir zabıta teşkilatı oluşturulmasına yardımcı olmaları için ülkeye İngiliz ve Fransız subaylar davet etmiştir. Yapılan çalışmalar doğrultusunda teşkilatlanmada reformlar yapılarak ve 20 Kasım 1879 tarihinde yine Seraskerlik'e bağlı olarak çalışan Umum Jandarma Merkeziyesi kurulmuştur.

Jandarma, 1909 yılında İkinci Meşrutiyet’le kurulan Harbiye Nezâretine bağlanmış ve adı Umum Jandarma Kumandanlığı olarak değiştirilmiştir. Ardından, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı boyunda bir yandan önceki görevlerine devam etmiş diğer bir yandan da pek çok cephede ordunun bir parçası olarak ülke savunmasına katkı sağlamıştır.

Cumhuriyet dönemi

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte pek çok kurumunda olduğu gibi Jandarmada da yeniden düzenlenlemelere gidilerek 1918 yılında kapatılan Jandarma Astsubay Okulu İzmit’te yeniden açılmış; Sabit Jandarma Bölge Müfettişlikleri ile İl Jandarma Alay Komutanlıkları yeniden yapılandırılmış ve Seyyar Jandarma Birlikleri kuvvetlendirilmiştir. 10 Haziran 1930 tarihli ve 1706 sayılı Jandarma Kanunu doğrultusunda, Komutanlık bugünkü hukuki konumuna ulaşmıştır. 1935 yılına gelindiğinde Jandarma Subayları Harp Okulunda yetiştirilmeye başlanmış; 1937 yılındaysa Jandarma Teşkilat ve Vazife Nizamnamesi kabul edilmiştir. Komutanlık, 1939 yılında Sabit ve Seyyar Jandarma Birlikleri ile Jandarma Eğitim Birlikleri ve Okulları olmak üzere üç kısım olarak yeniden yapılandırılmıştır.

16 Temmuz 1956 tarihli ve 6815 sayılı Kara Sınırlarının Korunması ve Güvenliği Hakkında Kanun, Gümrük ve Tekel Bakanlığına bağlı bir tümen olan Gümrük Umum Kumandanlığı'nın sınır, kıyı ve karasularının güvenliğini sağlama, gümrük bölgelerinde kaçakçılığı engelleyip takip etme ve soruşturma görevlerini Jandarma Genel Komutanlığına yüklemiştir. Kanunun kabulünden bir yıl sonra Jandarma Sınır Birlikleri tugay hâline getirilmiş; ayrıca Jandarma Eğitim Tugayları da oluşturmuştur. 1961 yılına gelindiğinde Jandarma Bölge Komutanlıkları kurulmuş; iki yıl sonra Foça’da Jandarma Komando Okulu açılarak Jandarma Komando Birlikleri kurulmuştur. 1968 yılında Diyarbakır’a Hafif Helikopter Bölük Komutanlığı ismiyle Jandarma Havacılık Birliği kurulmuştur. Daha sonra Jandarma Komando ve Havacılık Birlikleri, 1974 yılında düzenlenen Kıbrıs Barış Harekâtı’na katılmıştır.

12 Eylül Askerî Darbesi’nin ardından 1982 yılında kıyı ve karasuların korunması görevi Sahil Güvenlik Komutanlığına devredilmiş; bir yıl sonra 2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu kabul edilmiştir. 1988 yılına gelindiğinde kara sınırlarının korunması ve güvenliğinin sağlanması görevleri Kara Kuvvetleri Komutanlığına yüklenmiş olsa da İran ve Suriye sınırının bir kısmı ile Irak sınırının tamamının korunması hâlâ Jandarmanın sorumluluğundadır. Daha sonra, 23 Mart 1989 tarihinde başlatılan, suç delillerinin bilimsel ve teknolojik yöntemlerle araştırılmasına yönelik bir çalışma kapsamında, 1993 yılında Ankara’ya Jandarma Kriminal Daire Başkanlığı, 1994 yılında Van, 1998 yılında Bursa, 2005 yılındaysa Aydın Jandarma Bölge Kriminal Laboratuvar Amirlikleri kurulmuştur.

15 Temmuz Askerî Darbe Girişimi’nin ardından ilan edilen olağanüstü hâl kapsamında çıkan 25 Temmuz 2016 tarihli ve 668 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Jandarma yapısında sivilleştirmelere gidilerek tamamen İçişleri Bakanlığına bağlanmıştır.

Cumhuriyet tarihinde ilk kez; Jandarma Genel Komutanlığında bir kadın, generalliğe terfi etti: Özlem Yılmaz, 2022 yılında tuğgeneral rütbesine terfi ederek Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi Başkan Yardımcısı olarak atandı.

Yapılanma

Geçmiş

Jandarma Genel Komutanlığı, 15 Temmuz Darbe Girişimi’nin ardından çıkartılan 668 sayılı Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi'nden önce Türk Silahlı Kuvvetlerinin bir parçası olarak Silahlı Kuvvetlerle ilgili görevleri, eğitim ve öğrenim bakımından Genelkurmay Başkanlığına, emniyet ve asayiş işleriyle diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi yönündense İçişleri Bakanlığına bağlı; Jandarma Genel Komutanıysa İçişleri Bakanına karşı sorumluydu. Genelkurmay Başkanlığınca lüzum görülen hâller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hâllerinde gerekli olan bölümü ile Kuvvet Komutanlıkları emrine girer, kalan bölümü ile Jandarma Genel Komutanlığı emrinde normal görevlerine devam ederdi.

2015 yılındaki İç Güvenlik Reformu kapsamında Jandarma Genel Komutanlığının askerî yapısı gevşetilmiş ve bağlılık yönünden İçişleri Bakanlığının rolü daha da etkin hâle getirilmiştir. Reform kapsamında İl Jandarma Komutanlarının; Jandarma Genel Komutanı, Genelkurmay Başkanı, İçişleri Bakanı, Başbakan ve Cumhurbaşkanı'nın imzalayacağı müşterek bir kararnameyle; İlçe Jandarma Komutanlarının ise Jandarma Genel Komutanı'nın teklifi ve İçişleri Bakanı'nın onayıyla atanması öngörülmüştür.

Günümüz

668 sayılı Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi ile Komutanlık yapısı daha sivil hâle getirilmiştir. Bu amaçla Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu'ndaki Jandarmanın, Türk Silahlı Kuvvetlerinin bir parçası olarak Silahlı Kuvvetlerle ilgili görevleri, eğitim ve öğrenim bakımından Genelkurmay Başkanlığına bağlı olduğuna yönelik hüküm kaldırılmış; Komutanlık tamamen İçişleri Bakanlığına bağlanmıştır. Komutanlık teşkilatının; kuruluş, kadro ve konuş yerlerinin Türk Silahlı Kuvvetleri esaslarına göre Genelkurmay Başkanlığının görüşü alınarak düzenlenmesi hükmü kaldırılmış; Komutanlığın, Kuvvet Komutanlıkları emrine girmesi durumu da yeniden düzenlenmiştir. Savaş ve seferberlik hâllerinde ise hangi birimlerin emre gireceğinin belirlenmesinde Genelkurmay Başkanlığının görüşü alınması öngörülmüştür.

Jandarma Genel Komutanı ile Yardımcılarının, generallerin ve İl Jandarma Komutanlarının atamalarında Genelkurmay Başkanlığının teklifi gerekliliği kaldırılarak diğer subay ve astsubayların atanmalarında İçişleri Bakanlığı yetkili kılınmıştır.

Görevleri

“ Jandarma her zaman yurt, ulus ve cumhuriyete aşk ve sadakatle bağlı tevazu, fedakârlık ve feragat örneği bir kanun ordusudur. ”

— Mustafa Kemal Atatürk

Jandarma Genel Komutanlığı Karargâhı

2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu'na göre jandarmanın görevleri; adli, askerî, mülki ve diğer görevler olmak üzere dört ana başlık altında toplanmaktadır.

Adli

Topkapı Sarayı'nda nöbet tutan bir Jandarma Eri

Mülki

Askerî

Jandarma devriye arabası S-70i

Diğer

Birimler

Merkez ve taşra teşkilatında 2016 sonrasında gerçekleşen reformlarla köklü değişiklikler yaşanmıştır. Yurt sathından konuşlu bulunan 10'un üzerindeki bölge komutanlığı sayısı 6'ya düşürülmüştür. Bu değişiklikteki ana amaç güvenlik riskinin daha az olduğu bölgelerde bölge jandarma komutanlığı gibi bürokratik yapıların ortadan kaldırılmasıdır. Ancak geçmişte güvenlik riski yoğun olan bölgelerde koordinasyon ve operasyonel esneklik amacıyla bölge komutanlıkları bulunmaktadır. Bunun yanında askerî kimliğin yanında gelişen kolluk vazifesine yönelik adımlar atılmış ve birçok birim tugay/ alay/ tabur/ gibi isimleri bırakıp merkez, daire başkanlığı gibi görev belirten unvanları kullanmaya başlamıştır. Bölge jandarma komutanlığı çatısı altında bulunmayan il jandarma komutanları doğrudan Genel Komutana bağlıdır.

2023 yılı İl J.K.larının atamasında ise 6'ya düşürülen tüm bölge komutanlıkları kapatılmıştır.

Genel Komutana Doğrudan Bağlı Birimler

Genel Komutan Yardımcısı 1

Genel Komutan Yardımcısı 2

Genel Komutan Yardımcısı 3

İl Jandarma Komutanlıkları

Rütbeler

Rütbe dizilimi aşağıdaki gibidir:

Subay rütbeleri

Generaller Üstsubaylar Subaylar
Orgeneral Korgeneral Tümgeneral Tuğgeneral Albay Yarbay Binbaşı Yüzbaşı Üsteğmen Teğmen Asteğmen

Astsubay rütbeleri

Astsubay
Kıdemli Başçavuş 		Astsubay
Başçavuş 		Astsubay
Kıdemli Üstçavuş 		Astsubay
Üstçavuş 		Astsubay
Kıdemli Çavuş 		Astsubay
Çavuş

Uzman jandarma rütbeleri

Uzman Jandarma
VIII. Kademeli Çavuş 		Uzman Jandarma
VII. Kademeli Çavuş 		Uzman Jandarma
VI. Kademeli Çavuş 		Uzman Jandarma
V. Kademeli Çavuş 		Uzman Jandarma
IV. Kademeli Çavuş 		Uzman Jandarma
III. Kademeli Çavuş 		Uzman Jandarma
II. Kademeli Çavuş 		Uzman Jandarma
I. Kademeli Çavuş 		Uzman Jandarma
Çavuş

Uzman erbaş rütbeleri

Uzman Çavuş Uzman Çavuş Uzman Çavuş Uzman Çavuş Uzman Çavuş Uzman Onbaşı

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "657 sayılı Devlet Memurları Kanunu" (PDF). T.C. Resmî Gazete, 12056. Madde 36. 23 Temmuz 1965. 8 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2017. 
  2. ^ "JANDARMA GENEL KOMUTANLIGI 2022 YILI FAALIYET RAPORU" (PDF). Jandarma Genel Komutanlığı. 5 Haziran 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2023. 
  3. ^ "2023 Yılı Merkezi Bütçe Kanunu, Jandarma Genel Komutanlığı Cetveli" (PDF). 30 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ocak 2023. 
  4. ^ "Jandarma ve Sahil Güvenlik'te Ne Değişti?". 30 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2017. 
  5. ^ a b c d e f 2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu 1 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. T.C. Resmî Gazete, 17985, 12 Mart 1983
  6. ^ a b "JANDARMA GENEL KOMUTANLIĞI TARİHÇESİ". Jandarma Genel Komutanlığı. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2016. 
  7. ^ a b 668 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler İle Bazı Kurum ve Kuruluşlara Dair Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 10 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. T.C. Resmî Gazete, 29783 (2.Mükerrer), 27 Temmuz 2016
  8. ^ 2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu (25/7/2016-KHK-668 değişiklikleri işlenmemiş hali) 6 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. T.C. Resmî Gazete, 17985, 12 Mart 1983
  9. ^ "Jandarma İçişleri Bakanlığı'na bağlandı". En Son Haber. Anadolu Ajansı. 10 Mart 2015. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2015. 
  10. ^ "Jandarma Müzesi, Beytepe". 3 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2016. 
  11. ^ "Jnadarma Genel Komutanlığı Güncel teşkilatlanması". 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022. 
  12. ^ "Teşkilat Şeması". www.jandarma.gov.tr. 7 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2021. 
  13. ^ "Erdoğan imzaladı, tüm Jandarma Bölge Komutanlıkları kapandı". Sözcü. Sözcü. 28 Ağustos 2023. 29 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023. 
  14. ^ a b c d e "Rütbeler". www.jandarma.gov.tr. 7 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2021. 
  15. ^ "Uzman Jandarma Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 27 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Mayıs 2021. 
  16. ^ "Uzman Erbaş Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Mayıs 2021. 
  17. ^ "Mevzuat". www.jandarma.gov.tr. 7 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023. 
  18. ^ "Mevzuat Bilgi Sistemi". mevzuat.gov.tr. 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2023. 

Dış bağlantılar

Jandarma teşkilatları
Afrika
Asya
Amerika
Avrupa
Eski kuruluşlar
Diğer
Uluslararası Jandarmalar ve Askerî Statülü Kolluk Kuvvetleri Birliği (FIEP) üyeleri
Türkiye'deki kolluk kuvvetleri
Ulusal Türkiye
Yerel
İstihbarat
Trafik
Özel Birimler
Arama Kurtarma Birimleri
Havacılık Birimleri
Yurtdışında görevli birimler
Diğer