Günümüz dünyasında Zonguldak büyük önem ve ilgi kazanmış bir konudur. Toplumda, bilimsel alanda, kültürde veya başka herhangi bir alanda yarattığı etki nedeniyle Zonguldak dünya çapında büyük önem taşıyan bir konu haline geldi. Tarih boyunca Zonguldak, insanlığın gelişiminde ve evriminde temel bir rol oynamıştır ve etkisi bugün de hissedilmeye devam etmektedir. Bu makalede, bu çok alakalı konuya geniş ve eksiksiz bir vizyon sunmak amacıyla Zonguldak ile ilgili farklı yönleri ve yönleri derinlemesine inceleyeceğiz.
Zonguldak | |
---|---|
Şehir | |
![]() Siyasi haritası | |
Ülke | Türkiye |
Bölge | Karadeniz Bölgesi |
İl | Zonguldak |
İlçe | Zonguldak |
İdare | |
• Belediye başkanı | Tahsin Erdem (CHP) |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 272 km² |
Rakım | 13 m |
Nüfus (2023) | |
• Toplam | 117.360 |
• Yoğunluk | 431/km² |
Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
Posta kodu | 67980 |
Alan kodu | 0372 |
Plaka kodu | 67 |
Resmî site www.zonguldak.bel.tr |
Zonguldak, Zonguldak ilinin merkezi olan şehirdir. Karadeniz kıyısında bulunur ve limanıyla Türkiye'nin Karadeniz ülkeleriyle olan deniz ticaretinde önemli bir yere sahiptir. Ayrıca Türkiye'nin en zengin taşkömürü madenlerini barındırır.
1519 yılına ait Osmanlı tahrir defterinde "Songuldayık" adıyla geçmektedir.[1]
Bölgede çeşitli zaman aralıklarında tarih yazarlarının ve arkeolojik yüzey incelemelerinin sonucundaki ortak görüş Zonguldak, Bartın, Kastamonu illerini kapsayan bölgenin tarih öncesi adının Paflagonya olduğudur. 2010 yılında Zonguldak Filyos ve Paflagonya kentlerini araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün notları arasında tarihi izlerinin 4 bin yıl öncesine kadar giden Karadeniz Ereğli ve çevresinden söz eden en eski kaynak, Homeros'un İlyada'sıdır, (iliada). Homeros, Troya Savaşları'na (i.ö.1200'ler) katılan Paflagonyalıların (Pafhlagonia) bir bölümünün Pathenios (Bartın) Çayı çevresinde Sesamos (Amasra), Kromna (Kurucaşile), Parthenios gibi kentler kurduklarını anlatmaktadır.[2] Ayrıca Zonguldak Filyos'ta Tieion Antik Kent kalıntıları bir Milet yerleşiminin antik temelleri üzerine inşa edildiğini işaret etmekte olduğu sanılmaktadır.[3] Arkeolojik kanıtlara göre MÖ 2500'lere uzanan bir geçmişi bulunan bölgeye ilk yerleşenler Hattiler, daha sonra ise Hititler olmuştur. Yörenin ilk sakinleri Frig boylarından oluşan Bitinler, Mariandin ve Migdon adlı göç topluluklarıdır. MÖ 7. yüzyılda başlayan Batı Anadolu'dan Karadeniz'e Yunan kolonizasyonu sürecinde yörede de ticaret amaçlı limanlar kurulmuştur. MÖ 334'e kadar Perslerin egemenliğinde kalan bölge, Büyük İskender'in Anadolu seferinin ardından kısa bir süre için Makedonyalı subaylarca yönetilmiştir. Pers şatrapı Mithridatis'in yöre halkının desteğiyle Batı Karadeniz bölgesinde kurduğu Pontus Devleti'nin parçası olan Zonguldak, Roma İmparatorluğu'nun bu devleti MS 1. yüzyılda yıkmasına dek sürmüş, Roma'nın ikiye bölünmesinin ardından sonra da Doğu Roma toprağı olmuştur. Zonguldak Ereğli bölgesi Hristiyanlığın ilk yayıldığı yerlerden biri olma özelliği kazanmış, bu dönemde İsa'nın havarilerinden Adreas bugün de görülebilen Kutsal İbadet Mağaraları'nda ilk ayinleri düzenlemiştir.
Yöreye Anadolu Selçuklu ordusu 1084 yılında gelmiş ve yöreyi fethetmiştir. Daha sonra ise yöreyi Cenevizliler ele geçirmiştir, beylikler döneminde ise Candaroğulları bölgede hakimiyet kurmuştur. 1460 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Amasra’yı almasıyla birlikte Zonguldak ve çevresi tamamen Osmanlıların eline geçmiştir.
II. Mahmut döneminde, 1829 yılında bölgede ilk kömür bulunmuştur. 1848'de ise ilk kömür ocakları açılmıştır. Bu ocakları Belçikalı ve Fransız şirketler işletmiştir.
Zonguldak limanı I. Dünya Savaşı'nda Sarıkamış'a gidecek malzemelere ev sahipliği yapmış, Türk Kurtuluş Savaşı'nda ise SSCB ile ilişkilerde önemli bir rol oynamıştır.
I. Dünya Savaşı'ndan sonra 1919 yılında Fransız şirketlerinin haklarını korumak bahanesiyle Fransız askerleri önce Zonguldak’ı, ardından da Karadeniz Ereğli’yi işgal etmiştir; ancak Zonguldak ve çevresindeki Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerine bağlı güçlerin karşı koymasıyla tehlikeye düşmüşler ve 21 Haziran 1920'de de bölgeyi terk etmişlerdir.
Zonguldak, Batı Karadeniz Bölgesi'nde, Karadeniz’e batı ve kuzeyden kıyısı olan bir ildir. 3.481 km2'lik yüz ölçümüyle Türkiye topraklarının binde altısını kaplar. Karadeniz kıyılarından başlayan il toprakları, kuzeyden Karadeniz, kuzeydoğudan Bartın, doğudan ve güneydoğudan Karabük, güneyden Bolu, batıdan ve güneybatıdan Düzce illeriyle çevrilidir. Zonguldak il merkezi kuzeydoğudan Kilimli ve güneybatıdan Kozlu ilçeleri sınırları ile sınırlandırılmıştır. Çalışma alanında topoğrafik eğim %5-10 arasında değişmektedir. Genel olarak çalışma alanı hemen hemen yılın bütün aylarında yağış altındadır. Karadeniz ikliminin tipik göstergesi olan bu durumun yer altı su seviyesini önemli ölçüde etkilediği açıktır.
Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
---|---|---|---|
1927[4] | 45.258 | 11.947 | 33.311 |
1935[5] | 68.002 | 20.603 | 47.399 |
1940[6] | 75.366 | 27.972 | 47.394 |
1945[7] | 79.296 | 32.978 | 46.318 |
1950[8] | 86.874 | 35.722 | 51.152 |
1955[9] | 110.468 | 47.589 | 62.879 |
1960[10] | 132.178 | 54.010 | 78.168 |
1965[11] | 148.041 | 55.404 | 92.637 |
1970[12] | 173.217 | 77.135 | 96.082 |
1975[13] | 194.700 | 90.221 | 104.479 |
1980[14] | 231.580 | 109.044 | 122.536 |
1985[15] | 250.164 | 117.879 | 132.285 |
1990[16] | 249.610 | 116.725 | 132.885 |
2000[17] | 218.422 | 104.276 | 114.146 |
2007[18] | 215.922 | 107.354 | 108.568 |
2008[19] | 213.992 | 105.979 | 108.013 |
2009[20] | 216.481 | 108.792 | 107.689 |
2010[21] | 215.565 | 109.081 | 106.484 |
2011[22] | 215.407 | 110.043 | 105.364 |
2012[23] | 213.544 | 109.080 | 104.464 |
2013[24][a] | 125.914 | 107.783 | 18.131 |
2014[25] | 126.864 | 108.213 | 18.651 |
2015[26] | 126.281 | 108.074 | 18.207 |
2016[26] | 126.404 | 108.180 | 18.224 |
2017[26] | 126.303 | 108.424 | 17.879 |
2018[26] | 125.339 | 105.529 | 19.810 |
2019[26] | 123.997 | 105.494 | 18.503 |
2020[26] | 121.157 | 103.417 | 17.740 |
2023[26] | 117.360 | 99.712 | 17.648 |
Bölgedeki önemli sanayii tesislerinin başında Türkiye Taşkömürü Kurumu yer almaktadır.
1830-1848 yılları arasındaki arama ve işletmecilik faaliyetleri hakkında çok ayrıntılı bilgi olmamakla birlikte; 1843 yılına ait resmi belgelerde, Ereğli ve Amasra'da üretilen vapur kömürünün İstanbul'da pazarlamasından ve gerekli düzenlemelerin yapılmasından sonra devlet hazinesine sağlayacağı katkıdan söz edilmektedir. 1848'de yapılan inceleme ve düzenlemelerle, Ereğli ve Amasra arasında taşkömürü bulunan yerler saptanarak havza sınırları ilk kez tanımlanmıştır.
İlk olarak Osmanlı padişahı II. Abdülhamid döneminde dile getirilen Filyos Vadisi'nde demirçelik fabrikaları ve liman projelerini içeren ve Batı Karadeniz Bölgesi'nin kurtuluşu olarak lanse edilen Filyos Vadisi Projesi için müracaat eden 21 firmaya yer tahsisleri 2008 yılının Mart ayının ilk haftasında yapılmış ve projenin hayata geçirilmesi için gerekli çalışmalara başlanmıştır.
Bölgenin diğer başlıca sanayi alanları tarım ve hayvancılık, enerji, taş ve toprağa dayalı ürünler olarak sıralanabilir.
Mesafeler (km.) | Zonguldak Merkez |
Alaplı | Çaycuma | Devrek | Karadeniz Ereğli |
Kilimli | Kozlu | Gökçebey |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Zonguldak Merkez | 0 km. | 58.7 km. | 34.4 km. 35.1 km. 47 km. |
44.9 km. 56 km. |
51.8 km. | 8.4 km. | 6.8 km. 6.9 km. 7.2 km. |
12 |
Alaplı | 58.7 km. | 0 km. | 106 km. 106 km. 112 km. |
72.1 km. 75 km. 115 km. |
14.3 km. 14.2 km. |
66.9 km. | 55.3 km. | |
Çaycuma | 34.4 km. 35.1 km. 47 km. |
106 km. 106 km. 112 km. |
0 km. | 31.7 km. | 74 km. 80.1 km. 98.8 km. |
40.4 km. 46.9 km. 53 km. |
53.8 km. 60.8 km. |
|
Devrek | 44.9 km. 56 km. |
72.1 km. 75 km. 115 km. |
31.7 km. | 0 km. | 48.9 km. 51.1 km. 66 km. |
50.9 km. 62 km. 76.1 km. |
62.7 km. | |
Karadeniz Ereğli | 51.8 km. | 14.3 km. 14.2 km. |
74 km. 80.1 km. 98.8 km. |
48.9 km. 51.1 km. 66 km. |
0 km. | 59.9 km. | 35.4 km. 38.3 km. 47.9 km. |
|
Kilimli | 8.4 km. | 66.9 km. | 40.4 km. 46.9 km. 53 km. |
50.9 km. 62 km. 76.1 km. |
59.9 km. | 0 km. | 15 km. | |
Kozlu | 6.8 km. 6.9 km. 7.2 km. |
55.3 km. | 53.8 km. 60.8 km. |
62.7 km. | 35.4 km. 38.3 km. 47.9 km. |
15 km. | 0 km. | |
Gökçebey | 45 km. |