Sarıkolca

Sarıkolca günümüzde farklı alanlarda büyük ilgi uyandıran bir konudur. Politikadan sağlığa, modaya ve teknolojiye kadar Sarıkolca tekrar tekrar konuşulan bir konu haline geldi. Bu konudaki görüşler çeşitli ve kutuplaşmış, bu da zenginleştirici ve zaman zaman hararetli bir tartışmaya yol açmıştır. Bu makalede, Sarıkolca hakkındaki farklı bakış açılarını ve bunun mevcut toplumumuzu nasıl etkilediğini inceleyeceğiz. Ayrıca yıllar içindeki gelişimini ve geleceğe yönelik projeksiyonunu da analiz edeceğiz. Hiç şüphesiz Sarıkolca kimseyi kayıtsız bırakmayacak, derinlemesine ve üzerinde düşünülmeyi hak eden bir konu.

Sarıkolca
Tujik ziv
BölgeSincan Uygur Özerk Bölgesi
EtnisitePamirler ("Çin Tacikleri")
Konuşan sayısı16.000  (2000)[1]
Dil ailesi
Yazı sistemiUygur Arap yazısı (gayriresmî)[2]
Dil kodları
ISO 639-3srh
Glottologsari1246[3]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi haritası; Sarıkolcanın konuşulduğu bölgeler açık mavi rengiyle gösterilir.

Sarıkolca[a] ya da Sarikoli,[4] Doğu İran dillerinin Pamir alt grubuna ait bir dildir. Çin Tacikleri tarafından konuşulan dillerden biridir (öbürü Vahanca). Çin'de "Tacik dili" olarak bilinse de aslında Tacikistan'da konuşulan ve Batı İran dili olan Tacikçeden farklı bir dildir.

Dilin ismi

Sarıkol dilinin Çin'deki resmî ismi "Tacik dili"dir (Çince: 塔吉克语; pinyin: Tǎjíkèyǔ). Buna rağmen, Sarıkolca aslında Tacikistan'da konuşulan Tacik dili ile aynı değildir; Sarıkolca, Tacikistan ile Afganistan'daki Bedahşan bölgelerinde konuşulan diğer Pamir dilleri ile yakın bir akraba iken, Tacikçe, İran Farsçası ve Darice ile beraber Batı İran dili olan Farsçanın üç merkezinden birini teşkil eder.[5] Sarıkolca, Sarıkol Krallığı'nın antik başkenti olan ve günümüz Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'ne bağlı olan Taşkurgan kasabasına bir atıf olarak "Taşkurganî" (Tashkorgani) ismiyle de anılır,[6] fakat araştırmacıların arasında bu ismin kullanımı yaygın değildir.

Bu dil hakkında İngilizcede yazılmış en erken kaynaklar 1870'lere dayanır ve bu dile atfen "Sarikoli" ismini kullanırlar.[7] Günümüzde bu dil üzerinde çalışan Çinli araştırmacılar, kendi yayınlarında hem "Tacik" hem de "Sarıkol dili" isimlerini kullanırlar.[2][8][b]

Ortografi

Dilin resmî bir yazı sistemi yoktur. Çin'de yayın yapan araştırmacı Gāo Ěrqiāng/Gawarjon (高尔锵), Sarıkolca hakkında yazdığı kitap ve sözlükte Uluslararası Fonetik Alfabe'yi kullanır;[5][9] Rusya'da yayın yapan Pakhalina ise Vahancanın yazı sistemine benzeyen bir alfabe kullandı.[10][11]

Son senelerde Çin'de Sarıkolca konuşanlar, kendi dillerini yazmak için Uygur Arap yazısını kullanmaya başlamıştır.[2]

Söz varlığı

Sarıkolcadaki söz varlığının diğer Doğu İran dillerine çok benzemesine rağmen, Sarıkolca ve bunun yakın akrabası olan Şugnan dilinde Vahanca, Peştuca veya Avestaca gibi diğer Doğu İran dillerinde rastlanmayan birçok sözcük vardır.

İran dillerinin sözcük karşılaştırması[5]
Sözcük anlamı Batı İran dilleri Doğu İran dilleri
Farsça[12] Tacikçe[13] Şugnanca[14] Sarıkolca[9] Vahanca[15]
oğul (isim) (پسر) (писар) (пуц) (püts) (pətr)
buğday (isim) (گندم) (гандум) (жиндам) (zyandam) (ɣ̆ədīm)
göz (isim) (چشم) (чашм) (цем) (tsem) (č̣əẓ̆m)
ateş (isim) (اتش) (оташ) (йоц) (yuts) (rыxnīg)
su (isim) (اب) (об) (x̆ац) (cats) (yupk)
el (isim) (دست) (даст) (δуст) (zzüst) (δast)
et (isim) (گوشت) (гўшт) (гӯx̆т) (güct) (gūṣ̌t)
diş (isim) (دندان) (дандон) (δиндẙн) (zzandun) (dыndыk)
ayak (isim) (پا) (по) (поδ) (pezz) (pāδ)
at (isim) (اسب) (асп) (ворӌ) (vurj) (yaš)
bulut (isim) (ابر) (абр) (áбри) (varm) (mūr)
yüksek (sıfat) (بلند) (баланд) (билāнд) (büland) (bəland)
büyük (sıfat) (كلان) (калон) (ғула) (lour) (lup)
uzak (sıfat) (دور) (дур) (δар) (zzar) (δīr)
iyi (sıfat) (خوب) (хуб) (хӯб) (qarj) (baf)
yeni (sıfat) (نو) (нав) (наw) (nüj) (ṣ̌ə̄ɣ̆d)
küçük (sıfat) (خرد) (хурд) (ʒул) (dzül) (ʒəqlay)
çok (zarf) (بسيار) (бисёр) (бисйор) (pür) (təqi)
beş (sayı) (پنج) (панҷ) (пӣнӡ) (pindz) (pānʒ)
yedi (sayı) (هفت) (ҳафт) (wӯвд) (üvd) (ыb)
yemek (fiil) (خورد) (хўрд) (хӯд) (hig) (yitn)
demek (fiil) (گفت) (гуфт) (лẙвд) (levd) (x̆nak)
görmek (fiil) (ديد) (дид) (wӣнт) (wand) (wīng)
yapmak (fiil) (كرد) (кард) (чӯд) (qeig) (cərak)

Ayrıca bakınız

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Sarıkolca Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.

Dipnot

  1. ^ Ayrıca bakınız: Sarıkol Dağları
  2. ^ Çin kaynaklarında birçok farklı transkripsiyona rastlanır; ör. 萨里库尔语 Sàlǐkù'ěryǔ, 萨雷阔勒语 Sàléikuòlèyǔ, 色勒库尔语 Sèlèkù'ěryǔ ya da 撒里科里语 Sǎlǐkēlǐyǔ.

Kaynakça

  1. ^ "Sarikoli". Ethnologue. 2015. 27 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2020. 
  2. ^ a b c Yang, Yi-fang; Tursun, Abdurahman; Zangbek, Aray; Qian, Wei-liang (2017). "基于"一带一路"战略视角的中国塔吉克语言文字保护与传承问题分析" ["Bir Kuşak, Bir Yol" stratejisi bakış açısına dayalı olarak Çin Tacikleri arasında Tacik dili ve yazılarının koruması ve mirası üzerine bir analiz]. 佳木斯敎育学院学报 (Jiamusi Eğitim Enstitüsü Akademik Dergisi) (Çince). doi:10.3969/j.issn.1000-9795.2017.04.176. 近代以来,我国塔吉克族使用阿拉伯维吾尔文拼写高山塔吉克语 
  3. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Sarikoli". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  4. ^ Çakmak, Serkan (2017). "Sarikoli-Türkçe Dil İlişkileri ve Sarikoli Dilindeki Kopyalanmış Türkçe Kodlar". Dil Araştırmaları. 0 (20). s. 83 - 107. ISSN 1307-7821. 
  5. ^ a b c 高尔锵 (Gāo Ěrqiāng) (1985). 《塔吉克语简志》 (Tacikçeye Genel Bakış) (Çince). Pekin, Çin: 民族出版社 (Minzu Yayınevi). 
  6. ^ Rudelson, Justin Jon (Ocak 2005). Lonely Planet Central Asia Phrasebook: Languages Of The Silk Road [Lonely Planet Orta Asya Konuşma Kılavuzu: İpek Yolu Dilleri] (İngilizce). Lonely Planet Publications. ISBN 1-74104-604-1. 
  7. ^ Shaw, Robert (1876). "Ghalchah languages" [Ghalchah Dilleri (Vahanca ve Sarıkolca) Hakkında]. Journal of the Asiatic Society of Bengal (İngilizce). Asiatic Society of Bengal. XIV. 
  8. ^ Kurban, Xiren; Zhuang, Shu-ping (2008). "中国塔吉克语色勒库尔方言概述" [Çin'deki Tacik Sarıkol Lehçesine Bir Bakış]. 语言与翻译 (Dil ve Tercüme) (Çince). doi:10.3969/j.issn.1001-0823.2008.01.003. ISSN 1001-0823. 
  9. ^ a b 高尔锵 (Gāo Ěrqiāng) (1996). 《塔吉克汉词典》 [Tacikçe-Çince Sözlük] (Çince). Çengdu, Çin: 四川民族出版社 (Siçuan Minzu Yayınevi). ISBN 7-5409-1744-X. 
  10. ^ Pakhalina, Tatiana N. (1966). The Sarikoli Language (Сарыкольский язык/Sarykol'skij Jazyk) [Sarıkol Dili]. Moskova, SSC: SSCB Bilimler Akademisi. 
  11. ^ Pakhalina, Tatiana N. (1971). Sarikoli-Russian Dictionary (Сарыкольско-русский словарь/Sarykol'sko-russkij slovar'). Moskova, SSCB: SSCB Bilimler Akademisi. 
  12. ^ 《汉语波斯语词典》 [Çince - Farsça Sözlük] (Çince). Pekin, Çin: 北京大学伊朗文化研究所、德黑兰大学德胡达大词典编纂所 (Pekin Üniversitesi İran Kültürü Araştırma Merkezi, Tahran Üniversitesi Sözlük Derleme Enstitüsü). Ekim 1996. ISBN 9787100016292. 
  13. ^ "Словари - Dictionary - English - Russian - Tajik" [İngilizce - Rusça - Tacikçe Sözlük] (Tacikçe). 2007. 25 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2013. 
  14. ^ Карамсхоев, Додхудо (Karamskhoyev, Dodkhudo); Грюнберг, Александр Леонович (Grünberg, Aleksandr Leonoviç) (1988). Шугнанско-русский словарь, том 1 - 3 [Şugnanca-Rusça Sözlük: 1-3. Cilt] (Rusça). Moskova, SSCB: SSCB Bilimler Akademisi. 
  15. ^ Пахалина, Т.Н. (Pakhalina, T.H.) (1975). Ваханский язык [Vahanca] (Rusça). Moskova, SSCB: SSCB Bilimler Akademisi.