Modern dünyada, Rusça önemi ve geçerliliği artan bir konu haline geldi. Teknoloji, sağlık, siyaset veya kültür alanında Rusça uzmanların, araştırmacıların ve kamuoyunun dikkatini çekti. Rusça'in etkisi günlük yaşamın birçok alanında hissedildi ve çeşitli alanlarda tartışmalara, ihtilaflara ve önemli ilerlemelere yol açtı. Bu makalede, Rusça'in günümüz toplumu üzerindeki etkisini ve bunun geleceğe yönelik olası sonuçlarını inceleyeceğiz.
Rusça | |
---|---|
Русский язык | |
Telaffuz | |
Bölge | Doğu Avrupa, Kuzey Asya |
Etnisite | Ruslar |
Konuşan sayısı | 150 milyon (2020)[1] |
Dil ailesi | |
Önceki formlar | Eski Doğu Slavca
|
Yazı sistemi | Kiril alfabesi |
Resmî durumu | |
Resmî dil | Liste |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | ru |
ISO 639-2 | rus |
ISO 639-3 | rus |
Rusçanın resmî dil olduğu ülkeler ve bölgeler. Rusçanın resmî dil olmadığı ancak nüfusun en az %30'u tarafından birinci veya ikinci dil olarak konuşulduğu ülkeler ve bölgeler. |
Rusça (Rusça: русский язык, Russkiy jazyk), Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan[12] Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya)[13] ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in[14] altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir.[15] Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.[16][17]
20. yüzyılda politik açıdan önemli bir dil olan Rusça, Birleşmiş Milletlerin resmî dillerinden biridir. Rusça dünya üzerinde en çok konuşulan 7. dildir.[18] Rusça Kiril alfabesiyle yazılır.[19] Rusçada vurgu çok önemlidir. Rusça sözcüklerde vurgunun belli bir yeri yoktur.[20] DolayısıyӀa sözcükleri öğrenirken vurguyu ve telaffuzu doğru öğrenmek önemlidir. Rusça kelime okunuş vurgu bulunduğu yere bağlı olarak değişebilmektedir. Mesela: золото - золотой [21]
Ukraynaca ve Belarusça dili Rusçaya en yakın olan dillerdir. Doğu Slav dilleri de Rusçaya çok yakındır.[22] Ukrayna ve Belarus'un doğu ve güney bölgelerinde de Rusça konuşulur. Eski bir Doğu Slav lehçesi olan Novgorod Lehçesinin Rusçanın oluşumunda büyük önem oynadığı kabul edilir.[23] Bulgarca her ne kadar dil bilgisi olarak Rusçadan farklı olsa da her ikisi de 19. ve 20. yüzyıllarda Slav etkisi altına girmiştir. Bu yüzden Rusça ile Bulgarca arasında birçok ortak kelime vardır.[23] Rus dilinde harfleri yumuşatmak veya kalınlaştırmak için oluşturulan özel harfler vardır. ь bu harf önüne gelen sesi yumuşatır. ъ bu harf ise sertlik işaretidir. [24] Rusça yüzyıllar içerisinde İngilizce, Fransızca, Almanca, Hollandaca, Lehçe, Latince gibi dillerden etkilenmiştir.[25] Monterey, Kaliforniya'da yer alan Savunma Dil Enstitüsüne göre İngilizceyi akıcı konuşabilen birinin 720 saatlik bir eğitimle Rusça öğrenilebileceğini hesaplamıştır. Rusça dünya politikasında kritik rol oynadığı için Birleşmiş Milletler İstihbarat Topluluğunda sabit hedef dili olmuştur.[26]
Rusçanın en yaygın kullanıldığı ülkeler Rusya, Ukrayna, Kazakistan ve Belarus’dır. Bir zaman Sovyetler Birliği’ni oluşturan ülkelerde de eskisi kadar yaygın olmasa da kullanılmaktadır. Sovyetler Birliği zamanında farklı etnik grupların konuştuğu dillere yönelik devlet politikası sık sık değişse de, ağırlıklı olarak Rusça kullanılmaktaydı. 1990 yılında Rusça, birliğin resmi dili olarak kabul edildi.[27] 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla birlikte yeni bağımsızlığını kazanmış devletlerin çoğu kendi yerel dillerini destekleyen politikalar izlediler. Ancak Rusçanın bölgedeki önemi güncelliğini korumaktadır. Örneğin Estonya'nın % 67,8'i Rusça konuşmaktadır. Sovyetler Birliği'nden dağılan ülkelerin çoğunda Rusça resmî dildir. Resmî dil değilse bile Rus dili okullarda öğretilmektedir.[22] Baltık ülkelerinde ya yabancı dil olarak ya da anadil olarak Rusça konuşulmaktadır. Kazakistan, Belarus ve Kırgızistan'da Rusça hâlâ resmi dildir. Kuzey Kazakistan'ın büyük bir kısmı hala Rusça konuşmaktadır.[23] Litvanya nüfusunun % 60'ı Rusça bilmektedir. İsrail'de 750.000 kişi tarafından Rusça konuşulmaktadır.[28] Bunlar eski Sovyetler Birliği'nden gelen Yahudi göçmenlerdir. Kazakistan, Belarus, Özbekistan, Ukrayna, Kırgızistan, Moldova, Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve Tacikistan'da okullarda zorunlu Rusça eğitimi verilir.[29]
Bilinen Rus dili tarihinin başlangıç yılı 858'dir.[30] Rusça sistemi Slav dillerinden gelmiştir ve en çok sözcük Eski Rus Dilinden aktarılmadır. Rus dili, Kiril alfabesi ile yazılır.[31] 988 yılında Kiev Rusyasının prensi Vladimir, Konstantinopolis’ten Ortodoks dinini Kiev Rusyasına taşıdı.[32] Bulgar eğitimci Konstantin (en tanıdık adı Kiril’dir) ve Metodius kardeşler Slavlar için Glagol alfabesini ürettiler. Glagol Alfabesi Slav dili için kullanışsızdı.[33] Onun için Kiril ve Metodius yeni Kiril alfabesini üretince, İncil'i Slavcaya çevirdiler. O zamandan beri Rus dilinde Kiril alfabesi kullanılır.[34] Şimdiki Rus stilinde Kiril alfabesinde 33 harf vardır.
Rusça 33 harften oluşan ve Kiril alfabesinin Rusçaya uyarlanmış şekli olan bir alfabe kullanır. Bu alfabe:
Rusçada sesliler iki gruba ayrılır: sert ve yumuşaktır. Sert sesliler: а, о, у, ы, э, ъ Yumuşak sesliler: я, ё, ю, и, е, ь Sert sesliler ч ve щ’den sonra okursak, daima yumuşaktır. Aynı Türkçe gibi.
Ö: чашка (fincan), щука (turnabalığı), чаща (çalılık)
Yumuşak sesliler ц, ш ve ж’den sonra olursak, daima serttir
Ö: центр (merkez), шея (boyun), жизнь (hayat)
Tonlu sessizler: б, в, г, д, ж, з Boğuk sessizler: п, ф, к, т, ш, с Tonlu ve boğuk harfleri telaffuz ederken diliniz ve damağınız aynı seviyededir, fakat tonlu harfler biraz daha yüksek sesle telaffuz edilir. Tonlu sessiz harfi sözcüğün sonunda olursa, her zaman boğuk ses söylenir.
Ö: зуб , рог , раз , рожь
Tonlu sessiz harfinden sonra boğuk sessiz harf varsa, iki sessiz de boğuktur.
Ö: автобус , ложка , легко , мягкий
Boğuk sessiz harfinden sonra tonlu sessiz harf varsa, iki sessiz de tonludur.
Ö: вокзал , отговорка сдача
Kişi Zamirleri:
я | Ben |
ты | Sen |
он / она / оно | O |
мы | Biz |
вы | Siz |
они | Onlar |
Kuzey Lehçeleri 1. Arhangelsk Lehçesi 2. Olonets Lehçesi 3. Veliky Novgorod 4. Kirov, Kirov Oblast 5. Vladimir Lehçesi | Merkez Lehçeleri 6. Moskova Lehçesi 7. Tver Lehçesi Güney Lehçeleri 8. Oryol 9. Ryazan Lehçesi 10. Tula, Russia 11. Smolensk Lehçesi |
Bazı dil bilimciler Kuzey ile Güney arasında iki ana bölge arasında lehçe olduğunu söylerler. Rus lehçelerini Moskova ikiye bölüyor. Rus lehçelerini ayırmak gerekirse Kuzey, Merkez ve Güney Rus lehçeleri diye ayırabiliriz.[35] Moskova Orta bölgeyi oluşturuyor. Rusça bölgelere göre farklılık gösterir. Lehçelerde sık telaffuz ve tonlama, kelime ve gramer ayrı ve standart dışı özellikler göstermektedir. Rus lehçeleri aynı zamanda başka ülkelere de ilham olmuştur.[36]Kuzey Rus lehçesi Belarus'yı Sloboda ve bozkır lehçeleri ise Ukrayna'yı etkiler.[37]
Rus lehçeleri birbirlerine oranla farklılık gösterir. Bu farklılıkların çoğu tonlama, telâffuz hatta kelimeler de bile gerçekleşebilir. Kuzey Rus lehçesi kelimeleri olduğu gibi telâffuz eder. Kelimeleri yumuşatmaz. Vurgu çok azdır. Ama gene de vurgu bulunan yerlerde belirli bir kuralı yoktur.[37] Kuzey Rus lehçesi Rus alfabesinde bulunan ь harfini kelimelerde kullanmadan yutarak söylerler.[36] Tıpkı bazı Türk yerleşimlerindeki insanların bazı harfleri yutması gibidir. Örneğin; nasıl Trakya'da yaşayan nüfusun yerlileri h sesini zor telâffuz ediyorlarsa aynı şey Kuzey Rusya'da yaşayan Ruslar için de geçerlidir. Örneğin; Rus dilinde aşk anlamına gelen любить (lyubid şeklinde okunur.) Kuzey Rus lehçesi bu kelimenin son harfini yutar.[38] Bundan dolayı bu kelimeyi любить (lyubit) şeklinde telâffuz ederler. Aynı zamanda Kuzey Rus lehçesinde e ve o harfleri biraz daha uzatılarak söylenir. Bu söyleyiş Ukrayna diline benzer.[39] Örneğin; Rus dilinde yağmur anlamına gelen дождь(dojid şeklinde okunur.) Kuzey Rus lehçesinde o harfi uzar. Bu kelime Kuzey Rus lehçesinde дождь (doojit) şeklinde telâffuz edilir. O harfi uzatılır. Kuzey Rus lehçesi Bulgarcaya ve Makedonya diline telâffuz ve söyleniş bakımından çok benzer.[40] Bu lehçe Belarus diline de ilham olmuştur.
Merkez lehçesi Rus dilinin en düzgün ve gerçekçi hâlidir. Kelimelerde telâffuz normaldir. Sesler konuşma dilinde yutulmaz veya uzatılarak söylenmez. Tıpkı Türk dili için kullanılan İstanbul Türkçesi ifadesi Merkez lehçesini ifade etmek için uygundur. Rus dilinin en sade hâli bu lehçedir.[41] Rus yazı dilinde bu lehçe kullanılır. Rusya'nın başkentinde bu lehçe konuşulduğu için Rus diplomatların, politikacılarının, siyasetçilerinin ve hatta Rus devlet başkanlarının çoğunun lehçesi Merkez lehçesidir.[42] Merkez lehçesinin en önemli özelliği Rus dilindeki tüm yazıların bu lehçe esas alınarak oluşturulmasıdır. Fakat gene de Rus dili yazıldığı gibi okunan bir dil değildir. Birçok harf yumuşatılır. Vurgu olamayan o sesi a olarak okunur.[43] Örneğin; Rus dilinde demir anlamına gelen железо (jelyeza) şeklinde okunur. Yani lehçe olduğu gibi yazı dilinde de esas alınsa gene de bazı harflerin okunuşları farklıdır.[44]
Güney Rus lehçesi Kuzey Rus lehçesine oranla daha kibardır. Hiçbir harf yutulmaz. Ancak bu lehçenin en büyük farklılığı telâffuzdur. Harfler ve kelimeler olduğundan çok daha farklı bir şekilde telâffuz edilir.[45] Genel olarak sessiz harflerin çoğu yumuşatılır. Aynı zamanda konuşma dilinde de birçok harf düşürülebilir.[46] Tıpkı Türk dilindeki ünlü düşmesi gibi bu lehçede de birçok sesli harf düşebilir. Örneğin; Rus dilinde çember anlamına gelen круг (kurug şeklinde okunur.) Yazı dilinde Merkez lehçesi esas alınır. Eskiden bu kelime куруг şeklinde yazılırdı.[47] Güney Rus lehçesinde ilk u harfi düşer. Bundan dolayı Güney Rusya'da yaşayanlar bu kelimedeki ilk u harfini söylemezler. Bu ilginç telâffuz biçimi Merkez lehçesinin yazı diline ilham olmuştur. Fakat Merkez lehçesindeki kişiler bunu hâlâ (kurug) şeklinde telâffuz eder.[48] Bu sadece yazı diline ilham olmuştur. Tıpkı Türkçedeki dram, grup kelimeleri gibi bunların arasında bir harf vardır fakat yazı dilinde yazılmazlar. Aynı şey Rus dilinde de geçerli bu kelimenin arasında bir harf var fakat yazılmıyor. İşte Rus dilinde bu kelimenin ilk ünlü harfinin yazılmama nedeni Güney Rus lehçesinde bu harfin yutulmasıdır.[49] Bu harfin yutulması yazı dilinde Ruslar tarafından hoş karşılanmıştır. Bundan dolayı bu kelime günümüzde de круг şeklinde yazılır.
Rus dilinde fen anlamına gelen наука (nauga) şeklinde okunur. Bu sözcüğün bu şekilde okunmasının nedeni Güney lehçesidir.[50] Bu okunuş çoğu Ruslarda aynı şekildedir. Kuzey Rus lehçesini konuşanlar dışındaki Merkezdeki Ruslarda dahil olmak üzere herkes bu kelimeyi böyle okur. Bu lehçede bu kelimedeki k harfi yumuşatılmış ve g olarak okunmuştur. Bu okunuş ise yaygınlaşmıştır.[51] Merkez lehçesini konuşan çoğu kimse de bu kelimeyi bu şekilde okur. Fakat yazı dilinde ise Kuzey lehçesi kullanılmıştır.[52]
Vikisözlük'te tanımlar | |
Commons'ta dosyalar | |
Vikikitap'ta kitaplar |