Bugünkü yazımızda son zamanlarda tartışmalara ve tartışmalara yol açan bir konu olan Fuyü Gırgıs dili konusunu ele alacağız. Fuyü Gırgıs dili, çeşitli alanlardaki profesyonellerden günlük yaşamlarında bu konuyla ilgili zorluklarla karşılaşan sıradan insanlara kadar geniş bir toplum yelpazesini etkileyen bir konudur. Bu yazıda, Fuyü Gırgıs dili ile ilgili farklı bakış açılarını ve yaklaşımları inceleyerek, onun sonuçlarına ışık tutmak ve bu konuya kapsamlı bir bakış açısı sunmayı amaçlıyoruz. Fuyü Gırgıs dili hakkındaki deneyim düzeyiniz veya önceki bilgileriniz ne olursa olsun, bu makale aracılığıyla, bu sorunu ve bunun çeşitli alanlardaki olası sonuçlarını daha iyi anlamanızı sağlayacak ilgili ve değerli bilgiler bulacaksınız. Fuyü Gırgıs dili'in büyüleyici ve karmaşık dünyasına dalmak için okumaya devam edin!
Fuyü Gırgıs dili | |
---|---|
Ana dili olanlar | Çin (Heilongjiang Eyaleti-Qiqihar Şehri-Fuyu İlçesi) |
Konuşan sayısı | 15 civarı (2017)[1] |
Dil ailesi | |
Dil kodları | |
ISO 639-2 | tut |
ISO 639-3 | kjh |
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA. |
Fuyü Gırgıs dili ya da Fuyü Kırgızcası (Çincede 富裕柯尔克孜语 Fùyù Kē'ěrkèzī yǔ veya 富裕吉尔吉斯语 Fùyù Jí'ěrjísī yǔ), bazı Çin kaynaklarında "Heilongjiang Kırgızcası" (黑龙江柯尔克孜语 Hēilóngjiāng Kē'ěrkèzī yǔ) veya "Dongbei Kırgızcası" (东北柯尔克孜语 Dōngběi Kē'ěrkèzī yǔ) olarak da bilinir, Çin'in en doğusunda konuşulan Türk dilidir. Fuyü Kırgızlarının ana dilidir. "Kırgızca" olarak bilinmesine rağmen, Fuyü Gırgıs dili Orta Asya'da konuşulan Kırgızcadan çok farklıdır[5] ve Hakasça ya da diğer Sibirya Türk dillerine daha çok benzer.[2][3]
Fuyü Gırgıs dilinin sabit bir yazı sistemi yok ve esasen sadece konuşma dili olarak işlev gösterir. 2017 yılı itibarıyla dilin sadece 15 konuşanı vardı; bunların çoğu da Heilongjiang Eyaleti-Qiqihar Şehri-Fuyu İlçesi'ne bağlı Wujiazi (五家子) ile Qijiazi (七家子) köylerinde yaşayan yaşlı insanlardır. Bu nedenle Fuyü Gırgıs dili tehlike altında olan bir dil olarak görülür.[1][6]
Fuyü Kırgızlarının ataları, Hakasçanın bir lehçesini konuşan Yenisey Kırgızlarıdır. 18. yüzıl Çungar-Çing Savaşları'nda Çing Hanedanı Çungar Hanlığı'nı yendi ve Çing Hükûmeti, Hakas halkının bir kısmını Wuyur Nehri kıyısına taşıdı; bu insanlar, Çincede "Wuyur Nehri Kıyısındaki Beş Soy İsimli Kırgızlar" (乌裕尔河畔五姓柯尔克孜, Wūyù'ěr Hépàn Wǔ Xìng Kē'ěrkèzī) olarak da bilinir. Bu insanların konuştukları Hakasça lehçesi, günümüzde "Fuyü Gırgıs" olarak bildiğimiz dildir. Fuyü Gırgıs dilinin kullanımı uzun zamandan beri azalma sürecindedir; bunun bazı nedenleri ise Fuyü Kırgızlarının Moğol ve Çin kültürlerine asimile olmaları, Fuyü Kırgızlarının sayısı az olması ve etnik gruplar arası evliliklerin çok olmasıdır.[5][7]
1980'li yıllarda bu dili konuşabilen insanların sayısı 100 civarındaydı; yetişkinler daha çok Moğolca, çocuklar da daha çok Çince konuşurdu.[8] 2006 yılında yapılmış bir araştırmaya göre, Fuyü Gırgıs dilini konuşabilen sadece 22 kişi vardı, bunların 18'i de Fuyu İlçesi'nde yaşardı.[6]:137 2017 itibarıyla, hâlen Fuyu İlçesi'nde Fuyü Gırgıs dilini konuşabilen 15 kişi kalmıştır. Bu 15 kişinin arasında, Fuyü Gırgıs diliyle tam cümle kurabilen sadece 5 kişi var, bunların çoğu da 70 yaşı üzerindedir; basit cümleler kurabilen ve bazı sözcükler bilen kişilerin çoğu ise 60 yaşı üzerindedir. Günümüzde Fuyü Kırgızları hem diğer gruplarla hem de kendi aralarında konuştukları zaman en çok Çinceyi kullanırlar, fakat Moğolcayı kullanan Fuyü Kırgızları da vardır; Fuyü Gırgıs dilinin kendisi ise tehlike altında olan bir dildir.[1]:18[6]
Dilbilimci Hu Zhenhua 'nın çalışmalarına göre, Fuyü Gırgıs dilinin sekiz tane temel ünlü sesi vardır. Ünlülerin hem uzun hem de kısa formları var, fakat uzun ile kısa ünlü seslerinin arasındaki fark ancak ünsüz seslerin basitleştirildiği durumlarda ortaya çıkar; örneğin, Fuyü Gırgıs dilindeki /pʉːn/ kelimesinin Kırgızcadaki karşılığı /byɡyn/ şeklindedir. Fuyu Gırgıs dilinin 21 ünsüzü vardır. Çoğu diğer Türk dilinde olduğu gibi, Fuyü Gırgıs dilinde de bir sözcüğün vurgusu genel olarak en son hecesinde yer alır.[9]
Sincan Kırgızlarından farklı olarak, Fuyü Kırgızları tarihin hiçbir zamanında İslam dinine inanmamıştır. Bu nedenle Fuyü Gırgıs dilinde hiç Arapça alıntı kelimesi yoktur. Bazı Farsça alıntı kelimeleri olsa da, bunların sayısı az ve bunlar Fuyü Kırgızlarının doğuya göç etmelerinden önce dile girmiş sözcüklerdir. Sincan Kırgızcası'yla karşılaştırıldığında, Fuyü Gırgıs dilindeki Türk dillerine özgü kelimelerin oranı daha yüksektir, ayrıca Moğolca ve Çinceden Fuyü Gırgıs diline girmiş büyük oranda alıntı kelimesi de mevcuttur.[9][10] Dil bilgisi açısındansa Fuyü Gırgıs dili eklemeli bir dildir ve oldukça karmaşık bir çekim eki sistemine sahiptir.[1][9]