İskender Paşa (Özi beylerbeyi)

Bugünkü yazımızda İskender Paşa (Özi beylerbeyi) ile ilgili her şeyi inceleyeceğiz. İskender Paşa (Özi beylerbeyi), ortaya çıkışından günümüz toplumu üzerindeki etkisine kadar farklı alanlarda büyük ilgi uyandırdı. Tarih boyunca İskender Paşa (Özi beylerbeyi), hem kişisel hem de sosyal düzeyleri etkileyerek insanların yaşamlarında temel bir rol oynamıştır. Üstelik etkisi sınırları aşmış ve çeşitli alanlarda tartışmalara ve araştırmalara yol açmıştır. Bu makale aracılığıyla, İskender Paşa (Özi beylerbeyi)'in günümüzle olan ilgisini anlamak ve günlük hayatımızdaki rolü üzerine düşünmek için dünyasını derinlemesine inceleyeceğiz.

Leh asıllı Osmanlı Mirlivası Mehmet İskender Paşa için bakınız
İskender Paşa Cecora Savaşı'nda Osmanlı ordusunu Lehler'e karşı yönetirken

İskender Paşa (Osmanlı Türkçesi: اسکندر پاشا; ö. Eylül/Ekim 1621, Hotin), Osmanlı Kumandanı ve Özi'nin beylerbeyidir. 1620 yılındaki Cecora Savaşı'nda İskender paşa Lehistan-Litvanya Birliği'ne karşı Osmanlı ordusu ile Eflak birliklerini (13,000-22,000) yöneterek galip geldi.[1]

Hayatı

Doğum tarihi tam olarak bilinmemekte ve Rumelili olduğu sanılmaktadır. Kanije savunması'yla ün salan Tiryaki Hasan Paşa tarafından yetiştirilmiştir. Önce Tiryaki Hasan Paşa'nın kethüdası, 1612'de Kanije beylerbeyi olmuştur. 1613'te Bethlen Gâbor[2] İstanbul'a gelerek kardeşi Erdel kralı Bâthory Gâbor'u yaptığı zulümler nedeniyle İskender Paşa aracılığıyla vezir-i azam Nasuh Paşa ya şikayet edince, 1613'te İskender Paşa birliklerine ek olarak Kırım ve Eflak askerleriyle beraber Erdel'e girdi. Bathory Gabor kaçtı, İskender Paşa bir beyanname ile Bethlen'i kral atadı ve geri döndü (Bathory bunun üzerine geri dönmeye çalışmış ancak 27 Ekim 1613'te bir pusuya düşürülerek öldürülmüştür). İskender Paşa Bethlen'den 17 Temmuz 1614 tarihli bir ahidname[3] alarak, aşağıdaki koşulları kabul ettirmiştir. Bu koşullar dönemin Osmanlı gücünün Erdel (Macaristan)üzerindeki etkisini göstermektedir.

  1. Erdel kiralının vefatı veya tebdili halinde krallığa üç milletin ayanının (Senatonun) karariyle Erdel beylerinden birisinin seçilerek kabul edilmesi ve hariçten kimsenin kral olmaması.
  2. Erdel halkı itaat üzere oldukça hem hudud beyleri ve askerinden hiç kimse Erdel topraklarına taarruz etmeyecek ve alınan esirler İslâmiyeti kabul etmezlerse iade olunacak.
  3. Erdel kralı kendi hududu haricine taarruz etmeyip başka yerler reayasından Erdel'e gelecek olanlar kabul olunmayacak.
  4. Taahhüd olunan haraç vakit ve zamaniyle gönderilecek.
  5. Eflâk ve Boğdan ile dostluk üzerine olup komşuluk şartlarına riayet edilip düşman zuhurunda birbirlerine yardım edilecek.
  6. Beç (Avusturya) tarafiyle Erdel kratları eskiden beri ne veçhile muahede ve müsaleha yapıyorlarsa ve hududları nasıl tayin ve tahdit olunmuşsa yine o suretle kalıp taarruz olunmayacak.
  7. Macar beylerinden Erdel kiralına tâbi olanlara hiçbir taraftan mümanaat edilmeyecek.

İskender Paşa 1614'te Eğri beylerbeyi olmuştur. Bir süre için görevden alınarak İstanbul'a çağrılmış, isyan eden bir Kozak ordusu Sarhoş İbrahim Paşa'yı yenince, Bosna valisi ve Boğdan serdarlığına atanmıştır (1616). Ayaklanmayı bastırması üzerine vezir yapılmıştır (1616). 1617'de Eflak, Boğdan ve Erdel voyvodolarıyla birlikte Lehler'in üzerine yürüyerek Turla (Dniester) civarında Lehler ile karşı karşıya gelmiş, savaş olmasa da Yaruga (Bosa) anlaşmasını imzalamıştır. Bu anlaşma ile Lehliler, Kozakları Özi (Dinyeper) nehrinden Karadeniz'e çıkarmamağı ve Erdel, Boğdan işlerine müdahale etmemeği ve Osmanlılar da tatarlara akın yaptırmamağı taahhüt etmişlerdir. Bu amaçla Leh kralına İskender paşa tarafından gönderilen mektubun aslı aşağıdadır:

"Ben ki sadetlu, azametlu Mekke-i Mükerreme ve Me-dine-i Münevvere ve Kudüs-i şerif ve yedi iklim dört köşenin pâdişâhı ve ulu şehin-şahı hazretlerinin kulu iskender Paşayım. Leh vilâyetinden çıkıp memâlik-i mahrusa-i pâdişahinin bazı yerlerine zarar ve gezend iriştiren Kazak eşkıyasının def ve ref'i hususunda Rumeli ve Büdün ve Kanije eyaletlerinden tayin olunan asakiri nusret-karînin üzerlerine berat-ı pâdişahîyle nasbo-lunmuş serdar ve sipehsâlarım. Saadetlu padişahımın emr-i şerifleri Üzerine Bosna'dan bu denlu asker ile kalkıp ve yanımızda Erdel hâkimi olan Betı.en Gabor ve Boğdan hâkimi olan Erdel (Radu=Radol) ve Eflâk hâkimi olan voyvoda ile halen Boğdan vilâyetinde vaki olan furh suyu kenarına..." nüzul olunmuştur " .[4]

Kayıtlarda 1617'de Özi valisi olarak geçmektedir.[5] 1621'de Silistre valiliğine atanmış ve buyruğundaki kuvvetlerle Prut ırmağını geçip Leh başkomutanı Stanisfaw Zolkiewski yönetimindeki düşman ordusunu Çuçora savaşı'nda yenmiştir. Bu savaşta Stanisław Koniecpolski dahil birçok Leh soylusu esir edildi, aralarında Stanislaw Zolkiewski 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. da olduğu birçok Leh soylusu öldürüldü.

1621'de II. Osman'ın Hotin Muharebesi sırasında Özi valisi olarak Lehler'e karşı savaşırken ölmüştür.

Kaynakça

  1. ^ History of the Ottoman Empire and modern Turkey by Ezel Kural Shaw p.191 13 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Naima tarihinde Koca Betlen deniliyor (C. 3, s. 292)
  3. ^ Bu ahidnâme sureti Feridun Bey Münşeatında vardır (Bk. 1265 tab'ı, c. 2, 8. 351)
  4. ^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi Cilt III Syf 54-59
  5. ^ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi Cilt III Syf 57