Çift başlı kartal

Çift başlı kartal, arma bilimi ve bayrakbilim'de imparatorluklar ile ilişkilendirilmiş bir semboldür. Modern dönemde kullanılan sembollerin çoğu Bizans İmparatorluğu döneminde hüküm sürmüş Paleologos Hanedanı arması ile bağlantılıdır. Kutsal Roma İmparatorluğu ve diğer Ortodoks beyliklerinde kullanılmaya başlayan bu semboller Yeni Çağ döneminde kabul edilip günümüze kadar gelmeyi sürdürdü. Bunun yanında Aquila adı verilen tek başlı kartal ve üç başlı kartal formları da kullanıldı.

Motifin geçmişte Bronz Çağ döneminde Miken Uygarlığı'nın İlirya bölgesi, Antik Yakın Doğu bölgesi ve Hititler'de sembol olarak kullanıldığı görülür. 10. ve 11. yüzyıldan itibaren Bizans İmparatorluğu ve 13. yüzyıl döneminde Endülüs ve Sırbistan Büyük Prensliği bölgesinde, 13 ve 15. yüzyılda Trabzon İmparatorluğu tarafından kullanım örnekleri görülür. Sonrasında Müslüman dünyasında Anadolu Selçukluları ve Memlükler devletlerinin kullandığı sembol Hristiyan dünyasında da Kutsal Roma İmparatorluğu, Sırbistan Krallığı, Arnavutluk soyluları ve Rusya Çarlığı tarafından tercih edilmiştir.

Tarihi

Bronz Çağ

Bu dönemde Antik Yakın Doğu bölgesinde özellikle Asurlular tarafından disefali yani birden fazla başı olan mitolojik varlıkların sembol olarak kullanıldığı görülür. Bu semboller Hititler tarafından da benimsenmiştir.^[1] Hititler'de çift başlı kartal kraliyet nişanesi olarak yorumlanmıştır.^[2] Alacahöyük'te çift başlı heykel kabartması bulunmuştur. Miken Uygarlığı bölgesindeki mezarlık kalıntılarında da benzer sembollere rastlanmıştır.^[3]

Orta Çağ

Bu dönemde sembolün Bulgar İmparatorluğu^[4] ve Fransız Krallığı^[5] bölgelerinde kullanımına rastlanır. Benzer şekilde Endülüs bölgesinde de rastlanır.^[6] Ancak en önemli örnekler Bizans İmparatorluğu döneminde hüküm sürmüş Paleologos Hanedanı arması ile birlikte ortaya çıkmıştır.

Müslüman Dünyasında kullanımı

Çift başlı kartal motifi, 13. yüzyılın başlarında Orta Çağ Anadolu'sunun Anadolu Selçuklu Devleti ve Türk beyliklerinde benimsenmiştir.^[7] I. Alâeddin Keykubad döneminde Konya'da inşa edilen kalenin bir kemerinin kilit taşındaki görünümü, motifin kraliyet çağrışımına işaret etmektedir. Motif, bu dönemin Türkmen sikkelerinde, özellikle de Artuklu hükümdarı Hasankeyfli Nasreddin Mahmud döneminde basılan sikkelerde görülür.^[8] Diyarbakır Kalesi'nin kulelerindeki bazı taş kabartmalarda da görülmektedir.^[9]

Hristiyan Dünyasında kullanımı

Çift başlı kartalın Kutsal Roma İmparatorluğu, Sırbistan Krallığı, Arnavutluk soyluları ve Rusya Çarlığı'nda benimsenmesi Orta Çağda, muhtemelen 12. yüzyılda başlasa da yaygın kullanım 15. yüzyılın sonlarında İstanbul'un Fethi'nden sonra görülür.^[10]

Alacahöyük'teki çift başlı kartal kabartması
Paleologos arması
Sivas'taki Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası'ndaki çift başlı kartal kabartması (13.yy)
Artuklular döneminde kullanılan sikkedeki çift başlı kartal figürü (13.yy)
Kutsal Roma İmparatorluğu'nda Reichsadler adı verilen hanedan kartalının Chronica Majora (1250) adlı kitaptaki çizimi
Moskova Knezliği hükümdarı III. İvan'ın arması (1472)
Kutsal Roma İmparatorluğu'nda çift başlı kartal sembolü (1510)
Günümüzde Arnavutluk bölgesinde kurulan Kastrioti Prensliği arması

Günümüzdeki kullanımı

Günümüzde Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ'ın devlet bayraklarında çift başlı kartal vardır. Yunan Ortodoks Kilisesi ve Arnavutluk Ortodoks Kilisesi de dahil olmak üzere bir dizi Ortodoks Hristiyan kilisesi tarafından amblem olarak kullanılmaktadır. Modern Yunanistan'da, Yunanistan Kara Kuvvetleri logosunda kullanımda görünmektedir. İki başlı kartal, Avusturya-Macaristan, Yugoslavya Krallığı, Avusturya (1934-1938), Arnavutluk, Ermenistan, Karadağ, Rusya ve Sırbistan'ın modern ve tarihi armalarında da görünür. Ayrıca Almanya, Hollanda ve Sırbistan'daki bazı şehirlerin belediye kollarında; İspanya'nın Toledo Eyaletinin arma ve bayrağında; İtalya'nın Velletri kasabasının armalarında ve Hırvatistan'ın Rijeka şehrinin bayrağında kullanıldığı görülür.

Başta Yunan ve Türk olmak üzere birçok spor kulübünün ambleminde çift başlı kartal vardır. Bunlardan bazıları: Türkiye'nin üç futbol kulübü, BB Erzurumspor, Konyaspor ve Amedspor; Yunan spor kulüpleri AEK (İstanbul Atletizm Birliği) ve PAOK (İstanbul'un Panthesalonikios Atletizm kulübü) 'tur. Aynı zamanda Hollanda kulüpleri NEC ve SBV Vitesse ile İngiliz futbol ligi AFC Wimbledon logolarında bulunur.

Türkiye'de ayrıca Emniyet Genel Müdürlüğü, Niğde Valiliği, Konya Belediyesi ve Diyarbakır Belediyesi'nin armalarında da çift başlı kartal vardır.

Resim Galerisi

Bayrak, arma ve logolarda kullanımı

Anadolu Selçuklu Devleti bayrağında kullanılan Rumi kartal (13.yy)
Kutsal Roma İmparatorluğu bayrağı (1430-1806)
Rus İmparatorluğu arması (1721-1917)
Avusturya İmparatorluğu arması (1815-1867)
Lombardiya-Venedik Krallığı bayrağı (1815-1866)
Alman Konfederasyonu arması (1815-1866)
Pehlevi Hanedanı veliaht prensi bayrağı
Yunan Ortodoks Kilisesi bayrağı (günümüz)
Sırbistan arması (2004– günümüz)
Arnavutluk arması (günümüz)
Arnavutluk bayrağı (günümüz)
Ermenistan arması (günümüz)
Rusya arması (1993 – günümüz)
Karadağ arması (2004– günümüz)
Emniyet Genel Müdürlüğü logosu (günümüz)

Sanatta kullanımı

İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi girişinde çift başlı kartal heykeli
Atina Başpiskoposluğu binası önündeki çift başlı kartal heykeli
Viyana'daki çift başlı kartal heykeli
Melk Posta Ofisi binasında çift başlı kartal heykeli
Leipzig'deki çift başlı kartal heykeli
Helsinki'deki çift başlı kartal heykeli
Moskova'daki İskender Bahçesi girişindeki çift başlı kartal heykeli
Edvard Isto'nun "Hyökkäys" (Saldırı) adlı tablosunda genç bakire Fin kıza saldıran çift başlı kartal (Rusya)

Wikimedia Commons'ta Çift başlı kartal ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Chariton, Jesse David (2011). "The Mesopotamian Origins of the Hittite Double-Headed Eagle". UW-L Journal of Undergraduate Research. Cilt XIV – ResearchGate vasıtasıyla.
^ Collins, Billie Jean. 2010 "Animal Mastery in Hittite Art and Texts" in The Master of Animals in Old World Iconography, ed. Derek B. Counts and Bettina Arnold, pp. 59-74. Main Series, Number 24, Archaeolingua Foundation, Budapest.
^ Chariton, Jesse David (2008). "The Function of the Double-Headed Eagle at Yazılıkaya" (PDF). UW-L Archaeology Senior Theses. 17 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Aralık 2022 – Minds@UW vasıtasıyla.
^ Stone slab with Double-Headed Eagle, Stara Zagora, Nasionalen Arkheologicheski Muzei, Sofia Inv. nr.B: 854; 10th-11th century, from the time of the Macedonian Empire in Bulgaria (976-1018) or from the time of Byzantine occupation (971-976; 1018-1185) and may be the emblem of rank of the Bulgarian tsar/basileus in Illyricum. Evans, Helen C. & William D. Wixom. Eds. The Glory of the Byzantine Empire. Art and Culture of the Byzantine Era A.D. 843-1261. The Metropolitan Museum of Art, New York, 1997. 326f.
^ Miniature of the Archangel Michael (killing a devil) and a monk, with a two-headed eagle between the arches, ms. of Pseudo-saint Clément, Recognitiones; Mont Saint-Michel, c. 1000. Avranches, Bibliothèque Municipale ms. 50.
^ Reconstructed by the Abegg Stiftung Riggisberg, Switzerland. P. Ackermann: A Gold-woven Byzantine Silk of the Tenth Century. In: Revue des Arts Asiatiques X, 1936, 87-88. D.G. Sheperd: A mediaeval brocade. In: Bulletin of the Cleveland Museum of Arts 37, 1950, 195-196; S. Müller-Christensen: Zwei Seidengewebe als Zeugnisse der Wechselwirkung von Byzanz und Islam. In: Artes Minores. Dank an Werner Abegg. Bern, 1973, 22-25.
^ "It was from the Byzantine Empire, however, that the Turks adopted the double-headed eagle. A royal association with this emblem is suggested by its appearance on the keystone of an arch from the Seljuk citadel at Ikonion. This is made even more explicit by the double-headed eagle emblazoned with the word al-Sultan on a ceramic tile excavated at the palace of Alaeddin Kaykubad at Kubadabad, near Akşehir" Helen C. Evans, William D. Wixom, The Glory of the Byzantine Empire: Art and Culture of the Byzantine Era, A.D. 843-1261, Metropolitan Museum of Art (1997), p. 411.
^ "Artuqids of Mardin, Nasir al-Din Mahmud (1200-1222 AD), AE Dirhem 26 mm; minted AH 617 (1220/1221 AD) obv: Two-headed eagle. Rev: Three line Kufic legend in beaded border" Tom Buggey, Coins of Islam 5 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. "B2272. ARTUQUIDS OF HISN KAYFA AND AMID, NASIR AL-DIN-MAHMUD, 1200-1222 AD. AE Dirhem, Spengler/Sayles 15. 12.68 gm. Two headed eagle with wings spread representing the astrological sign Gemini/Legend. Nice VF." Edgar L. Owen, TURKOMAN AND OTHER EARLY WORLD COINS 26 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Baldwin Islamic Coin Auction 18 12 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. nos. 626-629.
^ Gallery: WHC 2015 – Diyarbakir Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape (Turkey) 17 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UNESCO. Retrieved on 11 April 2020.
^ Atlagić, Marko (2009). "Određivanje nacionalnih heraldičkih simbola na primjeru Srba i Hrvata [Étude des symboles nationaux héraldiques à l' exemple des Serbes et des Croates]" (PDF). Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini, 39. ss. 179-188. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).

[:0-1] Chariton, Jesse David (2011). "The Mesopotamian Origins of the Hittite Double-Headed Eagle". UW-L Journal of Undergraduate Research. Cilt XIV – ResearchGate vasıtasıyla.

[2] Collins, Billie Jean. 2010 "Animal Mastery in Hittite Art and Texts" in The Master of Animals in Old World Iconography, ed. Derek B. Counts and Bettina Arnold, pp. 59-74. Main Series, Number 24, Archaeolingua Foundation, Budapest.

[3] Chariton, Jesse David (2008). "The Function of the Double-Headed Eagle at Yazılıkaya" (PDF). UW-L Archaeology Senior Theses. 17 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Aralık 2022 – Minds@UW vasıtasıyla.

[4] Stone slab with Double-Headed Eagle, Stara Zagora, Nasionalen Arkheologicheski Muzei, Sofia Inv. nr.B: 854; 10th-11th century, from the time of the Macedonian Empire in Bulgaria (976-1018) or from the time of Byzantine occupation (971-976; 1018-1185) and may be the emblem of rank of the Bulgarian tsar/basileus in Illyricum. Evans, Helen C. & William D. Wixom. Eds. The Glory of the Byzantine Empire. Art and Culture of the Byzantine Era A.D. 843-1261. The Metropolitan Museum of Art, New York, 1997. 326f.

[5] Miniature of the Archangel Michael (killing a devil) and a monk, with a two-headed eagle between the arches, ms. of Pseudo-saint Clément, Recognitiones; Mont Saint-Michel, c. 1000. Avranches, Bibliothèque Municipale ms. 50.

[Ackermann-6] Reconstructed by the Abegg Stiftung Riggisberg, Switzerland. P. Ackermann: A Gold-woven Byzantine Silk of the Tenth Century. In: Revue des Arts Asiatiques X, 1936, 87-88. D.G. Sheperd: A mediaeval brocade. In: Bulletin of the Cleveland Museum of Arts 37, 1950, 195-196; S. Müller-Christensen: Zwei Seidengewebe als Zeugnisse der Wechselwirkung von Byzanz und Islam. In: Artes Minores. Dank an Werner Abegg. Bern, 1973, 22-25.

[7] "It was from the Byzantine Empire, however, that the Turks adopted the double-headed eagle. A royal association with this emblem is suggested by its appearance on the keystone of an arch from the Seljuk citadel at Ikonion. This is made even more explicit by the double-headed eagle emblazoned with the word al-Sultan on a ceramic tile excavated at the palace of Alaeddin Kaykubad at Kubadabad, near Akşehir" Helen C. Evans, William D. Wixom, The Glory of the Byzantine Empire: Art and Culture of the Byzantine Era, A.D. 843-1261, Metropolitan Museum of Art (1997), p. 411.

[8] "Artuqids of Mardin, Nasir al-Din Mahmud (1200-1222 AD), AE Dirhem 26 mm; minted AH 617 (1220/1221 AD) obv: Two-headed eagle. Rev: Three line Kufic legend in beaded border" Tom Buggey, Coins of Islam 5 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. "B2272. ARTUQUIDS OF HISN KAYFA AND AMID, NASIR AL-DIN-MAHMUD, 1200-1222 AD. AE Dirhem, Spengler/Sayles 15. 12.68 gm. Two headed eagle with wings spread representing the astrological sign Gemini/Legend. Nice VF." Edgar L. Owen, TURKOMAN AND OTHER EARLY WORLD COINS 26 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Baldwin Islamic Coin Auction 18 12 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. nos. 626-629.

[9] Gallery: WHC 2015 – Diyarbakir Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape (Turkey) 17 Aralık 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UNESCO. Retrieved on 11 April 2020.

[10] Atlagić, Marko (2009). "Određivanje nacionalnih heraldičkih simbola na primjeru Srba i Hrvata [Étude des symboles nationaux héraldiques à l' exemple des Serbes et des Croates]" (PDF). Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini, 39. ss. 179-188. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]